ZAKON
O OSNOVNIM PRAVIMA IZ RADNOG ODNOSA
(Objavljen u "Službenom listu SFRJ", br. 60/89, 42/90 i "Sl. listu SRJ", br. 42/92, 24/94)
Glava I
OSNOVNE ODREDBE
Član 1.
Ovim zakonom uređuju se osnovna prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa.
Pod radnim odnosima, u smislu ovog zakona, podrazumeva se dobrovoljni odnos između radnika i organizacije, odnosno poslodavca radi obavljanja određenih poslova i ekonomski celishodnog i odgovornog korišćenja sredstava i ostvarivanja prava i obaveza koja se stiču na radu i po osnovu rada.
Član 2.
Radni odnos radnika u preduzeću, organizaciji društvenih delatnosti, banci i drugoj finansijskoj organizaciji, organizaciji za osiguranje, zadruzi i drugim oblicima saradnje i zajedničkog poslovanja sa stranim licem (u daljem tekstu: organizacija) zasniva se između radnika i organizacije i uređuje se zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom (statut, pravila i drugi samoupravni opšti akti).
Radni odnos radnika kod radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, odnosno ličnim radom i sredstvima u svojini građana, odnosno kod građanskog pravnog i fizičkog lica u poljoprivrednom gazdinstvu, predstavništvu stranih firmi i diplomatskom i konzularnom predstavništvu u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji (u daljem tekstu: poslodavac) zasniva se između radnika i poslodavca i uređuje zakonom i kolektivnim ugovorom.
Odredbe ovog zakona odnose se i na radnike u radnim zajednicama organa društveno-političkih zajednica, društveno-političkih organizacija, društvenih organizacija, udruženja građana i drugih organizacija i zajednica i lica na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, ako zakonom nije drukčije određeno.
Član 3.
Radnik u radnom odnosu ima, u skladu sa zakonom, pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava u slučaju bolesti, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i starosti, kao i prava na druge oblike socijalne sigurnosti.
Radnik-žena u radnom odnosu ima pravo na posebnu zaštitu za vreme trudnoće, porođaja i materinstva.
Radnik mlađi od 18 godina uživa posebnu zaštitu na radu.
Radnik kome prestane radni odnos ima, u skladu sa zakonom, pravo na zdravstvenu zaštitu u slučaju bolesti i invalidnosti, pravo na materijalno obezbeđenje i druga prava za vreme nezaposlenosti.
Član 4.
Radnici imaju pravo da organizuju sindikat, koji štiti prava i interese članstva u skladu sa zakonom i statutom.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da omogući sindikatu da učestvuje u postupku uređivanja prava, obaveza i odgovornosti radnika koji proističu iz rada i radnog odnosa.
Predstavnik sindikata (sindikalni poverenik) ne može biti pozvan na odgovornost niti doveden u nepovoljniji položaj zbog sindikalnih aktivnosti kojima se štite prava i interesi radnika ako postupa u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom.
Član 5.
Radnik ima pravo i dužnost da se osposobljava i usavršava u skladu sa potrebama procesa rada.
Organizacija i poslodavac dužni su da učestvuju u stvaranju potrebnih materijalnih, organizacionih i drugih uslova za osposobljavanje i usavršavanje radnika.
Član 6.
Organizacija, odnosno poslodavac, opštim aktom u skladu sa zakonom, utvrđuje uslove pod kojim se zaključuje ugovor o obavljanju poslova koji se, s obzirom na proces rada, ne obavljaju kao stalan i neprekidan rad već traju kraće vreme ili se obavljaju s vremena na vreme (privremeni i povremeni poslovi).
Radnik može preuzeti obavezu da sam ili zajedno sa članovima svoje porodice vrši poslove iz stava 1. ovog člana, pod uslovima i na način utvrđenim ugovorom u skladu sa zakonom.
Lice koje, u smislu st. 1. i 2. ovog člana, vrši privremene ili povremene poslove, nije u radnom odnosu.
Glava II
ZASNIVANjE RADNOG ODNOSA
1. Uslovi za zasnivanje radnog odnosa
Član 7.
Radni odnos može da zasnuje svako lice koje ispunjava opšte uslove utvrđene ovim zakonom i posebne uslove utvrđene zakonom i opštim aktom.
Član 8.
Radni odnos može da zasnuje lice koje je navršilo 15 godina života i koje ima opštu zdravstvenu sposobnost.
Smatra se da invalidno lice koje je osposobljeno za vršenje određenih poslova ima zdravstvenu sposobnost za vršenje tih poslova.
Opštim aktom utvrđuju se vrsta i stepen stručne spreme određene vrste zanimanja, znanja i sposobnosti i drugi posebni uslovi potrebni za vršenje poslova radnog mesta.
Strani državljanin i lica bez državljanstva mogu zasnovati radni odnos pod uslovima iz člana 7. ovog zakona i stava 1. ovog člana i uslovima utvrđenim saveznim zakonom.
2. Način zasnivanja radnog odnosa
Član 9.
Odluku o potrebi zasnivanja radnog odnosa donosi poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da organizaciji nadležnoj za poslove zapošljavanja prijavi slobodna radna mesta i uslove koje radnik treba da ispunjava za vršenje poslova tog radnog mesta.
Organizacija nadležna za poslove zapošljavanja dužna je da slobodna radna mesta javno oglasi.
Za radno mesto poslovodnog organa u društvenom preduzeću i organizaciji društvene delatnosti organizacija je dužna da raspiše konkurs u sredstvima javnog informisanja, uz naznačenje vremena za koje se vrši izbor.
Invalidna lica zapošljavaju se na način utvrđen zakonom.
Član 10.
Izbor između kandidata vrši poslovodni, odnosno drugi nadležni organ po postupku utvrđenom opštim aktom, odnosno poslodavac.
Izbor kandidata za radno mesto sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima vrši poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Odluka o izboru dostavlja se kandidatima osam dana od dana donošenja odluke.
Član 11.
Radnik zasniva radni odnos danom stupanja na rad na osnovu odluke o izboru, odnosno ugovora o zapošljavanju.
Radnik stupa na rad kad odluka o izboru postane konačna, ako tom odlukom nije drukčije određeno.
Pre stupanja na rad radniku se mora omogućiti da se upozna sa opštim aktima organizacije, odnosno kolektivnim ugovorom kojim se uređuju prava, obaveze i odgovornosti.
Član 12.
Radni odnos zasniva se na vreme čije trajanje nije unapred određeno (radni odnos na neodređeno vreme).
Radni odnos može se, u skladu sa zakonom, zasnovati na vreme čije je trajanje unapred određeno - sezonski poslovi, rad na određenom projektu, najduže do završetka projekta, rad na brodu trgovačke mornarice do 12 meseci, povećanje obima posla koje traje određeno vreme, zamena odsutnog radnika i dr. za vreme trajanja tih potreba (radni odnos na određeno vreme).
U slučajevima iz stava 2. ovog člana, radnik ima sva prava, obaveze i odgovornosti kao i radnici koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vreme.
Član 13.
Poslovodni organ koji, po proteku vremena na koje je izabran, ne bude ponovo biran, odnosno koji bude razrešen pre isteka vremena na koje je izabran raspoređuje se na drugo radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja, znanju i sposobnostima.
Član 14.
Pre donošenja odluke o izboru za rad na određeno radno mesto može se proveravati sposobnost za vršenje poslova radnog mesta ako je to utvrđeno kao uslov za zasnivanje radnog odnosa, osim za pripravnike.
Opštim aktom može se utvrditi probni rad kao poseban uslov za rad radnika na određenim radnim mestima, osim za pripravnike, koji ne može biti duži od šest meseci.
Član 15.
Radnik može biti preuzet na rad u drugu organizaciju, odnosno kod poslodavca, pod uslovima i u slučajevima utvrđenim opštim aktom.
Član 16.
Organizacija, odnosno poslodavac može zasnivati radni odnos sa pripravnikom na neodređeno ili određeno vreme.
Pripravnik i nezaposleno lice može se stručno osposobljavati za samostalno obavljanje poslova i zadataka, za usavršavanje i sticanje posebnih znanja i sposobnosti za rad u svojoj struci i bez zasnivanja radnog odnosa (volonterski rad), pod uslovima utvrđenim zakonom.
3. Raspoređivanje radnika
Član 17.
Radnik se raspoređuje na radno mesto radi čijeg je vršenja zasnovao radni odnos.
U slučajevima neophodne potrebe procesa i organizacije rada radnik može biti raspoređen na svako radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja, znanju i sposobnostima.
Odluku o rasporedu radnika na radno mesto donosi poslovodni organ, odnosno poslodavac ili drugi radnik koji rukovodi organizacionim delom organizacije koga ovlasti poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Poslove radnog mesta radnik, po pravilu, obavlja u organizaciji a ako to priroda poslova dozvoljava, može ih obavljati i kod kuće.
Izuzetno, radnik može biti raspoređen da vrši poslove radnog mesta za koje se traži niži stepen stručne spreme određene vrste zanimanja, u slučajevima i pod uslovima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
Član 18.
Radnik za koga se u postupku propisanom opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom utvrdi da nema potrebno znanje i sposobnosti za izvršavanje poslova radnog mesta na koje je raspoređen ili za koga se utvrdi da ne ostvaruje predviđene rezultate rada, raspoređuje se na drugo radno mesto koje odgovara njegovom znanju i sposobnosti. Ako nema takvog radnog mesta, radniku prestaje radni odnos.
Odluku iz stava 1. ovog člana donosi poslovodni organ, odnosno poslodavac ili drugi radnik koji rukovodi organizacionim delom organizacije koga ovlasti poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Radnik ima pravo prigovora protiv odluke iz stava 2. ovog člana nadležnom organu u organizaciji, odnosno nadležnom organu utvrđenom kolektivnim ugovorom.
Nadležni organ donosi odluku o prigovoru iz stava 3. ovog člana na osnovu nalaza komisije, koju sačinjavaju članovi koji imaju najmanje isti stepen stručne spreme određene vrste zanimanja.
Član 19.
Opštim aktom mogu se utvrditi uslovi pod kojima se, u interesu i zbog potrebe radnog procesa, radnik iz jedne organizacije može rasporediti u drugu organizaciju u okviru složenih oblika udruživanja organizacija, odnosno organizovanja, na radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja, znanju i sposobnostima.
Član 20.
Radnik može biti privremeno raspoređen u drugu organizaciju, na radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja, na osnovu sporazumno donete odluke nadležnih organa tih organizacija najduže šest meseci, odnosno do završetka posla radi koga je privremeno raspoređen.
Član 21.
Radniku za čijim je radom prestala potreba zbog tehnoloških i drugih unapređenja kojima se doprinosi povećanju produktivnosti i uvećava uspeh organizacije, odnosno poslodavca ne može prestati radni odnos dok mu se ne obezbedi, u skladu sa kriterijumima utvrđenim zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom, jedno od sledećih prava po osnovu rada:
1) pravo na rad u drugoj organizaciji, odnosno kod poslodavca na osnovu sporazuma nadležnih organa, na radnom mestu koje odgovara njegovom znanju i sposobnosti, odnosno radnoj sposobnosti;
2) pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju za rad na poslovima radnog mesta u istoj ili drugoj organizaciji, odnosno kod drugog poslodavca;
3) pravo na dokup staža ako mu nedostaje do pet godina penzijskog staža za ostvarivanje prava na starosnu penziju;
4) pravo na jednokratnu naknadu u vidu otpremnine, u visini od najmanje 24 prosečna lična dohotka radnika u organizaciji ostvarenog u tromesečju u kome ostvaruje pravo na otpremninu, ako pismeno izjavi da želi da mu prestane radni odnos i da tim sredstvima trajno rešava svoje dalje radno angažovanje pod uslovima i na način utvrđen zakonom;
5) druga prava u skladu sa zakonom.
Radnik kome nije obezbeđeno jedno od prava iz stava 1. ovog člana ima pravo na novčanu naknadu najmanje u visini zajemčenog ličnog dohotka dok se ne steknu uslovi za ostvarivanje tog prava, a najduže dve godine.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da organizaciji nadležnoj za poslove zapošljavanja prijavi radnika iz stava 2. ovog člana u roku od 15 dana od dana donošenja odluke o prestanku potrebe za njegovim radom.
Radniku-invalidu ne može prestati radni odnos po osnovama iz ovog člana dok ne ostvari pravo na penziju ili, uz njegovu saglasnost, jedno od prava iz stava 1. ovog člana.
Član 22.
Društveno-političke zajednice, organizacije, radnici i poslodavci udružuju ili na drugi način obezbeđuju sredstva, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, za obezbeđivanje prava radnika iz čl. 21. i 77. ovog zakona i stvaranje povoljnih uslova za zapošljavanje uopšte, pod uslovima i na način utvrđen zakonom.
Glava III
PRAVA, OBAVEZE I ODGOVORNOSTI RADNIKA
1. Utvrđivanje prava, obaveza i odgovornosti radnika
Član 23.
Radnik ima pravo i dužnost da vrši zadatke i poslove tako da ekonomski celishodno i odgovorno koristi poverena sredstva i ostvaruje rezultate rada. Opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom bliže se uređuju prava, obaveze i odgovornosti radnika, način i postupak njihovog ostvarivanja, kao i organi koji odlučuju o pravima, obavezama i odgovornostima.
Radniku se obavezno dostavlja pismena odluka kojom se odlučuje o ostvarivanju njegovih pojedinačnih prava, obaveza i odgovornosti.
2. Radno vreme
Radno vreme radnika iznosi 42 časa u radnoj sedmici (puno radno vreme).
Organizacija, odnosno poslodavac može uvesti radno vreme kraće od 42 časa u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom.
Prava radnika iz stava 2. ovog člana izjednačavaju se sa pravima radnika koji rade 42 časa u radnoj sedmici.
Radniku koji radi na naročito teškim, napornim i po zdravlje štetnim poslovima skraćuje se radno vreme srazmerno štetnom uticaju na njegovo zdravlje, odnosno radnu sposobnost u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Izuzetno, radno vreme radnika može trajati duže od 42 časa u radnoj sedmici (rad duži od punog radnog vremena) pod uslovima utvrđenim zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom, ali ne duže od 10 časova sedmično.
Odluku o radu dužem od punog radnog vremena donosi poslovodni organ ili radnik sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima koga on ovlasti, odnosno poslodavac.
Radno vreme noću predstavlja poseban uslov rada prilikom utvrđivanja prava radnika.
Član 25.
Preraspodela radnog vremena može se izvršiti kad to zahtevaju priroda delatnosti, odnosno poslova i zadataka, organizacija rada, bolje korišćenje sredstava rada, racionalnije korišćenje radnog vremena i izvršenje određenih poslova i zadataka u utvrđenim rokovima.
U slučajevima iz stava 1. ovog člana, preraspodela radnog vremena vrši se tako da ukupno radno vreme radnika u proseku ne bude duže od 42 časa u radnoj sedmici u toku godine.
Odluku o preraspodeli radnog vremena donosi poslovodni organ, u skladu sa opštim aktom, odnosno poslodavac ili drugi radnik koji rukovodi organizacionim delom organizacije koga ovlasti poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Član 26.
Raspored radnog vremena u okviru ukupnog godišnjeg radnog vremena utvrđuje se odlukom poslovodnog organa, odnosno poslodavca, u skladu sa opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Skupština društveno-političke zajednice može, a u slučajevima određenim zakonom dužna je da svojom odlukom utvrdi raspored, početak i završetak radnog vremena u određenim delatnostima i na određenim poslovima.
Član 27.
Radnik može zasnivati radni odnos sa radnim vremenom kraćim od punog radnog vremena pod uslovima i na način utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
Radnik koji radi na radnom mestu za koje je predviđeno radno vreme kraće od punog radnog vremena može da zasnuje radni odnos u više organizacija, odnosno kod više poslodavaca i da na taj način radi puno radno vreme.
Radnik koji je zasnovao radni odnos na radnom mestu za koje je predviđeno radno vreme kraće od punog radnog vremena ima prava i obaveze radnika koji radi sa punim radnim vremenom i ostvaruje ih u obimu koji zavisi od dužine radnog vremena, doprinosa u radu i rezultata rada, u skladu sa opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Radnik koji u jednoj ili više organizacija, odnosno kod jednog ili više poslodavaca ostvaruje puno radno vreme može da radi u drugoj organizaciji, odnosno kod drugog poslodavca u slučajevima, pod uslovima i na način utvrđenim zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
3. Odmori i odsustva
Član 28.
Radnik ima pravo na odmor u toku dnevnog rada u trajanju od 30 minuta.
Odmor u toku rada organizuje se na način kojim se obezbeđuje da se rad ne prekida ako priroda posla ne dozvoljava prekid rada, kao i ako se radi sa strankama.
Vreme odmora iz stava 1. ovog člana uračunava se u radno vreme.
Član 29.
Radnik ima pravo na odmor između dva uzastopna radna dana u trajanju od najmanje 12 časova neprekidno.
Za vreme rada na sezonskim poslovima radnik ima pravo na odmor iz stava 1. ovog člana u trajanju od najmanje 10 časova neprekidno, a radnik mlađi od 18 godina - u trajanju od najmanje 12 časova neprekidno.
Član 30.
Radnik ima pravo na sedmični odmor u trajanju od najmanje 24 časa neprekidno, a ako je neophodno da radi na dan svog sedmičnog odmora, mora mu se obezbediti jedan dan u toku naredne sedmice za takav odmor.
Član 31.
Radnik ima pravo na godišnji odmor od najmanje 18 radnih dana. Ako u kalendarskoj godini u kojoj je zasnovao radni odnos radnik nema godinu dana rada, ima pravo na godišnji odmor srazmerno vremenu provedenom na radu.
Dužinu godišnjeg odmora utvrđuje nadležni organ, odnosno poslodavac na osnovu kriterijuma utvrđenih opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom, i to: uslova rada, doprinosa radnika u radu, složenosti poslova radnog mesta, dužine radnog iskustva, zdravstvenog stanja radnika i drugih uslova u kojima radnik radi i živi.
Godišnji odmor može se koristiti u dva dela. Ako radnik koristi godišnji odmor u delovima, prvi deo koristi bez prekida u trajanju od najmanje 12 radnih dana u toku kalendarske godine, a drugi deo najkasnije do 30. juna naredne godine.
Član 32.
Radniku se ne može uskratiti pravo na odmor u toku rada, dnevni odmor i sedmični odmor.
Radnik se ne može odreći prava na godišnji odmor, niti mu se to pravo može uskratiti.
Član 33.
Radnik ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu ličnog dohotka ili bez naknade ličnog dohotka i druga prava iz radnog odnosa, u slučajevima i pod uslovima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
Odluku iz stava 1. ovog člana donosi poslovodni organ ili radnik sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima, odnosno poslodavac.
Dobrovoljni davaoci krvi imaju pravo na dva uzastopna slobodna radna dana, za svako davanje krvi. Slobodni dani računaju se kao da su na radu.
Član 34.
Radnik koji zbog odlaska na odsluženje, odnosno dosluženje vojnog roka prestaje da radi u organizaciji, odnosno kod poslodavca, ima pravo da se u roku od 30 dana po odsluženju, odnosno dosluženju vojnog roka vrati na radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja.
Radnik koga je organizacija uputila na rad u inostranstvo u sopstveno ili mešovito preduzeće, ili koji je upućen u okviru međunarodne tehničke ili prosvetno-kulturne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavništva, na stručno usavršavanje ili obrazovanje uz saglasnost njegove organizacije, kao i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom, ima pravo da se u roku od 30 dana od dana prestanka rada u inostranstvu vrati na radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja.
Za vreme odsustvovanja sa rada u smislu st. 1. i 2. ovog člana i za vreme izdržavanja kazne zatvora u trajanju do šest meseci prava i obaveze koje se stiču na radu i po osnovu rada miruju, osim prava i obaveza za koje je zakonom drukčije određeno.
Član 35.
Radnik izabran, odnosno imenovan na samoupravnu, javnu ili drugu društvenu funkciju čije vršenje zahteva da privremeno prestane da radi u organizaciji, ima pravo da se vrati na radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja u roku od 30 dana po prestanku funkcije koju je vršio.
4. Zaštita radnika
Član 36.
Organizacija, odnosno poslodavac su dužni da obezbede potrebne uslove za zaštitu na radu u skladu sa zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Radnik ostvaruje zaštitu na radu u skladu sa propisanim merama i normativima zaštite na radu i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
Radnik je dužan da se pridržava mera zaštite na radu i da poslove radnog mesta obavlja sa pažnjom radi obezbeđenja svog života i zdravlja, kao i života i zdravlja ostalih radnika i građana.
Član 37.
Radnik ima pravo i dužnost da se pre raspoređivanja na radno mesto upozna sa propisanim merama zaštite na radu, u vezi sa poslom koji treba da vrši, kao i sa organizovanjem i sprovođenjem zaštite na radu.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da radnika upozna sa svim opasnostima posla i sa pravima i obavezama u vezi sa zaštitom na radu i uslovima rada.
Radnik ima pravo da odbije da radi ako mu neposredno preti opasnost po život ili zdravlje zbog toga što nisu sprovedene propisane mere zaštite na radu.
U slučaju iz stava 3. ovog člana, nadležni organ u organizaciji, odnosno poslodavac dužan je da odmah preduzme mere za otklanjanje neposredne opasnosti po život, odnosno zdravlje radnika.
Član 38.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da, uzimajući u obzir naučne metode i savremena dostignuća, organizuje proces rada na način kojim se obezbeđuje sigurnost na radu i zaštita zdravlja građana, odnosno da stvara uslove rada i preduzima propisane mere i normative i druge opštepriznate mere zaštite na radu kojima se obezbeđuje psihofizičko zdravlje i lična bezbednost radnika i građana.
Mere i normative zaštite na radu pri tehničko-tehnološkim procesima rada propisuje savezni organ uprave nadležan za poslove rada.
Član 39.
Radnik mlađi od 18 godina i žena ne mogu da rade na radnom mestu na kome se pretežno obavljaju naročito teški fizički poslovi, radovi pod zemljom, ili pod vodom, niti na ostalim poslovima koji bi mogli štetno i sa povećanim rizikom da utiču na zdravlje i život radnika mlađeg od 18 godina, odnosno žene, s obzirom na njihove psihofizičke osobine.
Član 40.
Radnica za vreme trudnoće ili sa detetom do dve godine života ne može da radi duže od punog radnog vremena, odnosno noću.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, radnica sa detetom starijim od jedne godine može da radi noću samo na osnovu njenog pismenog zahteva.
Samohrani roditelj koji ima dete mlađe od sedam godina ili dete teškog invalida može raditi duže od punog radnog vremena ili noću samo na osnovu njegovog pismenog pristanka.
Član 41.
Za vreme trudnoće i porođaja radnica ima pravo na porodiljsko odsustvo od najmanje 270 dana neprekidno.
Na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa, radnica može da otpočne porodiljsko odsustvo 45 dana pre porođaja, a obavezno 28 dana pre porođaja.
Član 42.
Jedan od roditelja sa detetom do jedne godine života ima pravo, kad to zahteva, da radi polovinu punog radnog vremena.
Opštim aktom organizacije, odnosno kolektivnim ugovorom utvrđuje se raspored korišćenja radnog vremena, odnosno raspored ukupnog odsustvovanja sa posla jednog od roditelja iz stava 1. ovog člana, s tim da prosečno radno vreme u toku trajanja ovog odsustva iznosi polovinu punog radnog vremena.
Po isteku godine dana života deteta, radnica ima pravo da radi polovinu punog radnog vremena i do tri godine života deteta ako je detetu, po mišljenju nadležnog zdravstvenog organa, neophodna nega s obzirom na stanje njegovog zdravlja i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom.
Jedan od roditelja teže hendikepiranog deteta ima pravo da radi sa polovinom od punog radnog vremena, u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom.
Skraćeno radno vreme iz st. 1. do 4. ovog člana smatra se punim radnim vremenom.
Član 43.
Otac deteta može da koristi pravo iz člana 40. st. 1. i 2. i člana 41. ovog zakona u slučaju smrti majke, ako ona napusti dete ili ako je iz opravdanih razloga sprečena da koristi ta prava.
Usvojitelji deteta imaju pod jednakim uslovima odgovarajuća prava roditelja iz čl. 40. do 42. ovog zakona.
Član 44.
Ako radnica rodi mrtvo dete ili ako dete umre pre isteka porodiljskog odsustva, ima pravo da produži porodiljsko odsustvo za onoliko vremena koliko je, prema nalazu lekara, potrebno da se oporavi od porođaja i psihičkog stanja prouzrokovanog gubitkom deteta, a najmanje 45 dana, za koje joj vreme pripadaju sva prava po osnovu porodiljskog odsustva.
Član 45.
Radnica u organizaciji iz oblasti industrije i građevinarstva ne može se rasporediti na rad noću ako bi joj rad u to vreme onemogućio da ostvari odmor od najmanje sedam časova u vremenu između 22 časa i šest časova narednog dana.
Zabrana iz stava 1. ovog člana ne odnosi se na radnicu koja ima posebna ovlašćenja i odgovornosti ili koja vrši poslove zdravstvene, socijalne i druge zaštite radnika.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, radnici se može odrediti da radi noću kad je neophodno da se nstavi rad prekinut usled više sile koja se nije mogla predvideti i kad je potrebno da se spreči šteta na sirovinama ili drugom materijalu.
Radnica može da bude raspoređena na rad noću i kad po zahtevu naročito ozbiljne društveno-ekonomske, socijalne i slične okolnosti, pod uslovom da organizacija, odnosno poslodavac za uvođenje takvog rada dobije saglasnost nadležnog organa u republici, odnosno autonomnoj pokrajini.
Član 46.
Radniku mlađem od 18 godina ne može se odrediti da radi duže od punog radnog vremena.
Opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom radniku iz stava 1. ovog člana može se utvrditi radno vreme kraće od punog radnog vremena.
Član 47.
Radnik mlađi od 18 godina koji radi u oblasti industrije, građevinarstva ili saobraćaja ne može da radi noću između 22 časa i šest časova narednog dana.
Izuzetno, kad to zahteva opšti interes zbog naročito teških okolnosti, radniku koji nije navršio 18 godina može se odrediti da radi noću, pod uslovima pod kojima se ostalim radnicima može odrediti da rade noću.
Član 48.
Radnik - invalid ima pravo na raspoređivanje na radno mesto prema preostaloj radnoj sposobnosti, pravo na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, pravo na raspoređivanje na radno mesto za koje je osposobljen, kao i pravo na odgovarajuće novčane naknade u vezi sa korišćenjem tih prava, u skladu sa propisima o penzijsko-invalidskom osiguranju.
Radnik sa izmenjenim radnim sposobnostima i radnik koji radi na poslovima na kojima postoji opasnost od nastupanja invalidnosti ima pravo na raspoređivanje na odgovarajuće radno mesto.
U slučajevima iz st. 1. i 2. ovog člana, organizacija, odnosno poslodavac dužan je da radniku obezbedi radno mesto za koje je osposobljen, pod uslovima i na način utvrđen opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
5. Lični dohoci i naknade
Član 49.
Radniku pripada lični dohodak za rad u skladu sa opštim aktom usklađenim sa društvenim dogovorom, odnosno kolektivnim ugovorom i zakonom.
Radniku pripada lični dohodak kao deo dohotka, odnosno dobiti koji je srazmeran doprinosu radnika u ostvarivanju tog dohotka, odnosno dobiti u skladu sa opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Lični dohodak isplaćuje se najmanje jedanput mesečno.
O doprinosu radnika u radu odlučuje poslovodni organ, ili radnik sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima, odnosno poslodavac, u skladu sa opštim aktom i kolektivnim ugovorom.
Član 50.
Radniku pripada naknada ličnog dohotka za vreme odsustvovanja sa rada, odnosno ostvarivanja prava po osnovu preostale radne sposobnosti, pod uslovima i u visini utvrđenoj zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Član 51.
Radnik po osnovu rada ima pravo na zajemčeni lični dohodak, u skladu sa zakonom, opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Član 52.
Radnici koriste sredstva za zajedničku potrošnju po osnovu raspodele prema radu i solidarnosti prema osnovima i merilima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
6. Drugi vidovi motivacije radnika
Član 53.
Radniku koji svojim radom daje izuzetan doprinos povećanju produktivnosti inovacijom, racionalizacijom ili drugim vidovima stvaralaštva u radu ili na drugi način doprinosi povećanju dohotka, odnosno dobiti, lični dohodak, odnosno naknada utvrđuje se srazmerno njegovom doprinosu u povećanju tog dohotka, odnosno dobiti.
Opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom utvrđuje se da radnik, po osnovama iz stava 1. ovog člana, može imati pravo i na:
- prednost pri upućivanju na stručno usavršavanje;
- procenat od povećanja dohotka, odnosno dobiti ostvaren povećanjem produktivnosti inovacijom, racionalizacijom ili drugim vidom stvaralaštva u radu ili na drugi način;
- nagradno odsustvo sa rada;
- druga prava utvrđena opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
7. Odgovornost za vršenje radnih obaveza
Član 54.
Radnik koji svojom krivicom ne ispunjava svoje dužnosti i radne obaveze ili se ne pridržava odluka donesenih u organizaciji, odnosno odluke koje je doneo poslodavac čini povredu radne obaveze.
Krivična odgovornost, odnosno odgovornost za privredni prestup ili za prekršaj ne isključuje disciplinsku odgovornost radnika ako ta radnja predstavlja i povredu radne obaveze.
Povrede radnih obaveza utvrđuju se ovim zakonom, zakonom, opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
1) Disciplinske mere
Član 55.
Za povrede dužnosti i radnih obaveza radniku se može izreći jedna od sledećih disciplinskih mera:
1) javna opomena;
2) novčana kazna;
3) prestanak radnog odnosa.
Član 56.
Javna opomena može se izreći za lakše povrede dužnosti i radnih obaveza utvrđenih opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Član 57.
Novčana kazna može se izreći najviše u visini od 15% akontacije mesečnog ličnog dohotka radnika, u trajanju od jednog meseca do šest meseci. Akontacija ličnog dohotka radnika ostvarena u mesecu u kome je odluka izrečena uzima se kao osnov za utvrđivanje visine novčane kazne.
Član 58.
Mera prestanka radnog odnosa izriče se za teže povrede dužnosti i radnih obaveza, koje se odnose na:
1) neizvršavanje i nesavesno, neblagovremeno i nemarno izvršavanje radnih i drugih obaveza;
2) nezakonito raspolaganje sredstvima;
3) necelishodno i neodgovorno korišćenje sredstava;
4) nepreduzimanje radnji koje je poslovodni organ ili radnik sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima dužan da preduzme u okviru svojih ovlašćenja;
5) neostvarivanje predviđenih rezultata rada iz neopravdanih razloga, u periodu od tri meseca uzastopno;
6) povredu propisa o zaštiti od požara, eksplozije, elementarnih nepogoda i štetnog delovanja otrovnih i drugih opasnih materijala i odredaba opšteg akta odnosno kolektivnog ugovora;
7) zloupotrebu položaja i prekoračenje datog ovlašćenja;
8) odavanje poslovne, službene ili druge tajne utvrđene zakonom ili opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom;
9) zloupotrebu prava korišćenja bolovanja;
10) povredu propisa i nepreduzimanje mera radi zaštite radnika, sredstava rada i životne sredine;
11) povredu propisa o opštenarodnoj odbrani i društvenoj samozaštiti i odredaba opšteg akta, odnosno kolektivnog ugovora;
12) ometanje jednog ili više radnika u procesu rada kojim se izrazito otežava izvršavanje radnih obaveza.
Mera prestanka radnog odnosa izriče se i za druge teže povrede radnih obaveza utvrđene zakonom i opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom bliže se utvrđuju okolnosti i uslovi pod kojima će se povrede navedene u stavu 1. ovog člana smatrati težom povredom radne obaveze za koju se izriče mera prestanka radnog odnosa u skladu sa prirodom delatnosti, odnosno prirodom posla koji vrši pojedini radnik.
2) Disciplinski organi i disciplinski postupak
Član 59.
Poslovodni organ odlučuje o disciplinskoj odgovornosti radnika za učinjenu povredu radne obaveze i izriče mere: javnu opomenu i novčanu kaznu.
O disciplinskoj odgovornosti radnika za učinjenu povredu radne obaveze za koju se izriče mera prestanka radnog odnosa odlučuje disciplinska komisija.
O disciplinskoj odgovornosti poslovodnog organa odlučuje organ koji ga imenuje, odnosno postavlja.
Za deo organizacije koji se nalazi van sedišta organizacije može se obrazovati posebno veće disciplinske komisije za odlučivanje o odgovornosti radnika u tom delu organizacije.
Ako je povredom radne obaveze nastala šteta, disciplinski organ donosi odluku o naknadi štete ili daje inicijativu nadležnom organu u organizaciji za pokretanje postupka za naknadu štete.
Disciplinski organi iz st. 1. i 2. ovog člana dužni su da najmanje jedanput godišnje podnesu nadležnom organu izveštaj o izrečenim disciplinskim merama.
Član 60.
U slučajevima i pod uslovima utvrđenim opštim aktom, poslovodni organ može svoja ovlašćenja iz člana 59. stav 1. ovog zakona, u smislu utvrđivanja disciplinske odgovornosti radnika, delimično ili u celosti preneti na određenog radnika sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima.
Za utvrđivanje disciplinske odgovornosti radnika čija se mesta rada nalaze u delovima organizacije van njenog sedišta ili u zajedničkoj radnoj jedinici više organizacija, ovlašćenje iz stava 1. ovog člana može se preneti na rukovodioca tog dela organizacije, odnosno rukovodioca zajedničke radne jedinice.
Disciplinska komisija sastoji se od predsednika i najmanje dva člana i istog broja zamenika, koji se biraju na vreme od dve godine.
U disciplinsku komisiju ne mogu biti birani radnici koji imaju ovlašćenja disciplinskog organa iz člana 59. stav 1. ovog zakona i iz odredbe st. 1. i 2. ovog člana.
Disciplinska komisija može raditi u punom sastavu ili u veću od najmanje tri člana.
Član 61.
Disciplinski postupak pokreće se na zahtev organa upravljanja, organa samoupravne radničke kontrole, poslovodnog organa za povredu radne obaveze iz člana 59. stav 2. ovog zakona, radnika sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima i drugih radnika određenih opštim aktom i društvenog pravobranioca samoupravljanja.
Inicijativu za pokretanje disciplinskog postupka može dati svaki radnik.
Organ upravljanja koji imenuje, odnosno postavlja poslovodni organ pokrenuće postupak za razrešenje poslovodnog organa i radnika sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima ako ne pokrene disciplinski postupak u roku od 15 dana od dana kad je na bilo koji način saznao za težu povredu radne obaveze i za učinioca.
Poslodavac odlučuje o disciplinskoj odgovornosti radnika iz člana 2. stav 2. ovog zakona za učinjenu povredu radne obaveze i izriče mere iz člana 55. ovog zakona, u skladu sa postupkom uređenim kolektivnim ugovorom.
Član 62.
Radniku se obavezno dostavlja zahtev za pokretanje disciplinskog postupka i poziv za raspravu pred disciplinskim organom iz člana 59. i člana 61. stav 4. ovog zakona.
O pokretanju postupka pred disciplinskim organom obaveštava se i sindikat. U toku postupka pred disciplinskim organom obavezno se razmatra i mišljenje sindikata, ako je dostavljeno.
Član 63.
Postupak pred disciplinskim organom je javan.
Radnik mora biti saslušan pred disciplinskim organom, osim ako se bez opravdanih razloga ne odazove na uredno dostavljen poziv, i ne može mu se uskratiti odbrana. Na zahtev radnika, odnosno uz pristanak radnika, u disciplinskom postupku može ga zastupati sindikat.
Ako je to neophodno, disciplinski organ, odnosno radnik koga on ovlasti dužan je sprovesti uviđaj radi utvrđivanja okolnosti i činjenica u vezi sa povredom radne obaveze.
Po sprovedenom postupku, disciplinski organ svojom odlukom oglašava radnika odgovornim za učinjenu povredu radne obaveze i izriče mu odgovarajuću disciplinsku meru ili obustavlja postupak protiv njega.
Ako disciplinski organ obustavi postupak, o tome pismeno obaveštava radnika i podnosioca zahteva.
O saslušanju radnika i o sprovođenju drugih dokaza u postupku, kao i o raspravi pred disciplinskim organom vodi se zapisnik. Zapisnik se sastavlja i o većanju i glasanju.
Ako disciplinski organ utvrdi da u radnji kojom je izvršena povreda radne obaveze ima elemenata krivičnog dela privrednog prestupa ili prekršaja, dužan je da o tome izvesti nadležni državni organ radi pokretanja odgovarajućeg postupka.
Član 64.
Odluka o utvrđivanju odgovornosti i izrečenoj meri sa obrazloženjem i uputstvom o pravu na prigovor dostavlja se radniku i podnosiocu zahteva u pismenom obliku.
Član 65.
Protiv odluke prvostepenog disciplinskog organa radnik, odnosno podnosilac zahteva za pokretanje postupka može izjaviti prigovor organu upravljanja, odnosno komisiji utvrđenoj opštim aktom, u roku od osam dana od dana dostavljanja odluke.
Ako je prigovor iz stava 1. ovog člana izjavio samo radnik, odlukom drugostepenog organa ne može se izreći strožija disciplinska mera od one koju je izrekao disciplinski organ.
Član 66.
Protiv odluke disciplinskog organa donesene u drugom stepenu, radnik, odnosno društveni pravobranilac samoupravljanja može pokrenuti postupak pred nadležnim sudom u roku od 15 dana od dana dostavljanja drugostepene odluke.
Ako nadležni drugostepeni organ ne donese odluku o prigovoru u roku od 30 dana, može se pokrenuti postupak pred nadležnim sudom u roku od 15 dana po isteku roka u kome je drugostepeni organ bio dužan da donese odluku po prigovoru.
Član 67.
Pokretanje disciplinskog postupka zastareva za tri meseca od dana saznanja za povredu radne obaveze i za učinioca, odnosno u roku od šest meseci od dana kada je povreda učinjena.
Ako povreda radne obaveze sadrži obeležja krivičnog dela, pokretanje disciplinskog postupka zastareva protekom šest meseci od dana saznanja za povredu radne obaveze i za učinioca.
Vođenje disciplinskog postupka zastareva protekom šest meseci od dana saznanja za povredu radne obaveze i učinioca, odnosno protekom jedne godine od dana kad je povreda učinjena.
Izrečena disciplinska mera ne može se izvršiti ako je proteklo 60 dana od dana pravosnažnosti odluke kojom je ona izrečena.
Član 68.
O izrečenim disciplinskim merama obavezno se vodi evidencija.
Ako radnik u roku od dve godine od dana pravosnažnosti odluke kojom je izrečena javna opomena i novčana kazna ne učini povredu radne obaveze, izrečena mera se briše iz evidencije.
3) Udaljenje radnika sa rada
Član 69.
Radnik može biti privremeno udaljen sa radnog mesta kod poslodavca ili iz organizacije (suspenzija), u slučajevima i pod uslovima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u skladu sa zakonom.
Kad svojim ponašanjem čini težu povredu radne obaveze kojom neposredno ugrožava život ili zdravlje radnika ili drugih lica, odnosno kad ugrožava materijalna sredstva veće vrednosti, radnik može biti udaljen sa radnog mesta ili iz organizacije pismenim nalogom poslovodnog organa, odnosno poslodavca ili drugog ovlašćenog radnika, s tim što je dužan da ga u roku od tri dana podnese nadležnom organu utvrđenom opštim aktom odnosno kolektivnim ugovorom. Radnik može biti udaljen sa rada i u drugim slučajevima i pod uslovima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom.
Nadležni organ mora da odluči o nalogu iz stava 2. ovog člana u roku od osam dana.
4) Materijalna odgovornost
Član 70.
Radnik koji u radu, odnosno u vezi sa radom namerno ili iz krajnje nepažnje prouzrokuje štetu organizaciji odnosno poslodavcu dužan je da štetu naknadi.
Ako štetu prouzrokuje više radnika, svaki radnik je odgovoran za deo štete koji je prouzrokovao.
Ako se za svakog radnika ne može utvrditi deo štete koji je prouzrokovao, smatra se da su svi radnici podjednako odgovorni i štetu naknađuju u jednakim delovima.
Ako je više radnika prouzrokovalo štetu krivičnim delom sa umišljajem, za štetu odgovaraju solidarno.
Član 71.
Ako se naknada štete ne može utvrditi u tačnom iznosu ili bi utvrđivanje njenog iznosa prouzrokovalo nesrazmerne troškove, opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom može se predvideti da se visina naknade štete utvrđuje u paušalnom iznosu, kao i način utvrđivanja paušalnog iznosa i organ koji tu visinu štete utvrđuje.
Ako je šteta znatno veća od utvrđenog paušalnog iznosa naknade štete, organizacija može naknadu štete zahtevati po odredbama člana 70. ovog zakona.
Član 72.
Postojanje štete i okolnosti pod kojima je ona nastala, njenu visinu i ko je štetu prouzrokovao utvrđuje nadležni organ organizacije, odnosno poslodavac.
Ako radnik u roku od tri meseca ne naknadi štetu utvrđenu odlukom nadležnog organa, odnosno poslodavca pokreće se postupak pred nadležnim sudom.
Opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi uslovi, slučajevi i kriterijumi za smanjenje visine štete, odnosno za oslobađanje od plaćanja štete.
Član 73.
Ako radnik pretrpi štetu na radu ili u vezi sa radom, organizacija, odnosno poslodavac dužni su da radniku naknade štetu po opštim načelima o odgovornosti za štetu.
Ako se u roku od 30 dana organizacija, odnosno poslodavac i radnik ne sporazumeju o naknadi štete radnik ima pravo da naknadu štete zahteva pred nadležnim sudom.
Član 74.
Radnik koji je u radu ili u vezi sa radom prouzrokovao namerno ili krajnjom nepažnjom štetu trećem licu, a koju je naknadila organizacija, odnosno poslodavac, dužan je da naknadi iznos isplaćene štete.
Glava IV
PRESTANAK RADNOG ODNOSA
Član 75.
Radniku prestaje radni odnos uz njegovu saglasnost:
1) ako pismeno izjavi da želi da raskine radni odnos;
2) ako se sa poslovodnim organom, odnosno poslodavcem pismeno sporazume da mu prestane radni odnos.
Radniku prestaje radni odnos bez njegove saglasnosti:
1) ako je utvrđeno da nema sposobnosti za izvršavanje poslova radnog mesta na koje je raspoređen ili ako ne ostvaruje predviđene rezultate rada, i ne prihvati raspored na drugo radno mesto ili ako takvog radnog mesta nema u smislu člana 18. ovog zakona;
2) ako na probnom radu ne postigne odgovarajuće rezultate rada, odnosno ako pripravnik ne položi stručni ispit;
3) ako je neopravdano izostao sa posla pet radnih dana uzastopno;
4) ako se utvrdi u roku od godinu dana od dana zasnivanja radnog odnosa, da je zasnovao radni odnos suprotno odredbi zakona, opšteg akta, odnosno kolektivnog ugovora;
5) ako je prilikom zasnivanja radnog odnosa prećutao ili dao neistinite podatke značajne za izvršavanje poslova i zadataka radi kojih je zasnovao radni odnos;
6) ako odbije da radi na radnom mestu na koje je raspoređen u smislu člana 17. st. 1. i 2. i čl. 19. i 20. ovog zakona;
7) ako se radniku obezbedi da bude preuzet ili raspoređen u drugu organizaciju odnosno kod drugog poslodavca u slučaju iz člana 21. stav 1. tačka 1. odnosno ako mu se izvrši dokup staža iz člana 21. stav 1. tačka 3. ovog zakona;
8) ako odbije da se prekvalifikuje ili dokvalifikuje za drugo odgovarajuće radno mesto u slučaju iz člana 21. stav 1. tačka 2. i istekom roka iz člana 21. stav 2. ovog zakona;
9) ako je radniku izrečena mera prestanka radnog odnosa u slučajevima iz člana 58. ovog zakona.
Zakonom, opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom utvrđuju se prava i dužnosti radnika i organizacije, odnosno poslodavca za vreme trajanja otkaznog roka.
Radniku koji navrši 40 godina staža osiguranja ili 65 godina života prestaje radni odnos ako poslovodni organ, odnosno poslodavac, u skladu sa uslovima utvrđenim zakonom, opštim aktom i kolektivnim ugovorom, ne odluči da radnik može da ostane u radnom odnosu.
Član 76.
Radniku prestaje radni odnos po sili zakona:
1) ako je na način propisan zakonom utvrđeno da je kod radnika došlo do gubitka radne sposobnosti - danom dostavljanja pravosnažnog rešenja o utvrđivanju gubitka radne sposobnosti;
2) ako mu je, po odredbama zakona, odnosno pravosnažnoj odluci suda ili drugog organa zabranjeno da vrši određene poslove i zadatke, i ne može mu se obezbediti vršenje drugih poslova i zadataka - danom dostavljanja pravosnažne odluke;
3) ako zbog izdržavanja kazne zatvora mora biti odsutan sa rada duže od šest meseci - danom stupanja na izdržavanje kazne;
4) ako mu bude izrečena mera bezbednosti, vaspitna ili zaštitna mera u trajanju dužem od šest meseci i zbog toga mora da bude odsutan sa rada - danom primenjivanja te mere.
Pripravniku koji je zasnovao radni odnos na određeno vreme, radi obavljanja pripravničkog staža, radni odnos prestaje istekom vremena određenog za pripravnički staž.
Član 76a.
Rešenje o prestanku radnog odnosa radnika u slučajevima iz čl. 75. i 76. ovog zakona donosi poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Član 77.
Radniku prestaje radni odnos pod uslovima i na način utvrđenim saveznim zakonom kad je otvoren postupak za prestanak organizacije.
Kad organizacija ne koristi ekonomski celishodno i odgovorno sredstva za stvaranje dohotka, odnosno dobiti, ili kad je pokrenut postupak za sanaciju radni odnos može prestati radnicima u određenim delovima organizacije, pod uslovima koji su utvrđeni saveznim zakonom.
Član 78.
Odluka o prestanku radnog odnosa i razlozi za donošenje te odluke moraju se dostaviti radniku u pismenom obliku, sa poukom o pravu na prigovor.
Glava V
ZAŠTITA PRAVA RADNIKA
Član 79.
U ostvarivanju pojedinačnih prava iz radnog odnosa radnik ima pravo da zahteva zaštitu pred organima u organizaciji, pred nadležnim sudom, društvenim pravobraniocem samoupravljanja, sindikatom, inspekcijskim organima i drugim organima, u skladu sa zakonom.
Nadzor nad primenom zakona i drugih propisa o radnim odnosima i opštih akata i kolektivnih ugovora kojima se uređuju prava, obaveze i odgovornosti radnika vrši inspekcija rada.
Član 80.
Radnik ima pravo da nadležnim organima u organizaciji, odnosno poslodavcu podnosi zahteve radi ostvarivanja svojih prava iz radnog odnosa, kao i pravo na prigovor protiv odluka koje ti organi donose o njegovim pravima, obavezama i odgovornostima.
Prigovor iz stava 1. ovog člana radnik podnosi organu utvrđenom opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom u roku od 15 dana od dana uručenja odluke kojom je povređeno njegovo pravo, odnosno od dana kad je saznao za povredu prava.
Podnošenje prigovora iz stava 1. ovog člana zadržava izvršenje odluke do donošenja konačne odluke u organizaciji, odnosno kod poslodavca, izuzev u slučajevima utvrđenim zakonom.
Član 81.
Nadležni organ u organizaciji, odnosno poslodavac dužan je da o zahtevu, odnosno prigovoru radnika donese odluku u roku od 30 dana od dana podnošenja zahteva odnosno prigovora.
Radnik ima pravo da prisustvuje sednici na kojoj se raspravlja o njegovom zahtevu, odnosno prigovoru i da se izjasni o činjenicama značajnim za donošenje odluke.
Ako je, u slučajevima utvrđenim opštim aktom, odnosno kolektivnim ugovorom, o ostvarivanju prava radnika na koje se odnosi podneseni zahtev, odnosno prigovor postignut pismeni sporazum između radnika i nadležnog organa, taj sporazum ima snagu izvršne isprave.
Član 82.
Nadležni organ dužan je da pre donošenja odluke o zahtevu, odnosno prigovoru radnika zatraži mišljenje sindikata i da ga obavezno razmatra i da se o njemu izjasni, ako ga je sindikat dostavio.
Sindikat može učestvovati u postupku pred nadležnim organom koji odlučuje o podnesenom zahtevu, odnosno prigovoru radnika i, na njegov zahtev ili pristanak, zastupati ga u ostvarivanju njegovog prava.
Član 83.
Radnik koji nije zadovoljan konačnom odlukom nadležnog organa u organizaciji ili ako taj organ ne donese odluku u roku od 30 dana od dana podnošenja zahteva, odnosno prigovora, ima pravo da u narednom roku od 15 dana traži zaštitu svojih prava pred nadležnim sudom.
Zaštitu prava pred nadležnim sudom ne može tražiti ako prethodno nije tražio zaštitu prava pred nadležnim organom u organizaciji, osim prava na novčano potraživanje.
Poslodovni organ ili ovlašćeni radnik u organizaciji, odnosno poslodavac dužan je da pravosnažnu odluku suda donesenu u postupku za zaštitu prava radnika izvrši u roku od 15 dana od dana dostavljanja, ako u sudskoj odluci nije određen drugi rok.
Ako poslovodni organ ili ovlašćeni radnik u organizaciji ne izvrši odluku suda u roku iz stava 3. ovog člana, čini težu povredu radne obaveze zbog koje mu se izriče mera prestanka radnog odnosa.
Član 84.
Lice koje smatra da je po oglasu, odnosno konkursu izabran kandidat koji ne ispunjava objavljene uslove ili da je na drugi način povređen postupak za izbor prijavljenih kandidata, ima pravo prigovora u roku od 15 dana od dana prijema odluke o izboru kandidata.
O prigovoru iz stava 1. ovog člana odlučuje se u skladu sa odredbama čl. 79. do 83. ovog zakona.
Glava VI
KOLEKTIVNI UGOVOR
Član 85.
Kolektivnim ugovorom uređuju se, u skladu sa zakonom i drugim propisima, prava i obaveze radnika zaposlenih u organizacijama i kod poslodavaca, kao i prava i obaveze tih organizacija i poslodavaca.
Na nivou federacije sindikat i privredna komora utvrđuju zajedničke osnove za zaključivanje kolektivnih ugovora.
Kolektivni ugovor može se zaključiti kao opšti na nivou republike, a na nivou autonomne pokrajine - u skladu sa Ustavom SR Srbije, kao i granski na nivou federacije, republike i autonomne pokrajine.
Kolektivni ugovor se može zaključiti i na nivou organizacije.
Opšti i granski kolektivni ugovor za organizacije i poslodavce iz oblasti privrednih delatnosti zaključuju nadležni organ sindikata i nadležni organ privredne komore, a za organizacije iz oblasti društvenih delatnosti, javna preduzeća i državne organe nadležni organ sindikata i nadležni organ društveno-političke zajednice.
Opšti kolektivni ugovor može se zaključiti i kao zajednički za organizacije i poslodavce iz oblasti privrednih delatnosti, organizacije društvenih delatnosti, javna preduzeća i državne organe, a zaključuju ga nadležni organ sindikata, nadležni organ privredne komore i nadležni organ društveno-političke zajednice.
Kolektivni ugovor na nivou organizacije zaključuju sindikat i upravni odbor, odnosno drugi odgovarajući organ utvrđen zakonom, odnosno poslodavac.
Član 86.
Kolektivni ugovor sadrži odredbe o načinu i obimu ostvarivanja prava utvrđenih zakonom i drugih prava koja su od interesa za radnike, organizaciju i poslodavca, kao i o načinu i postupku rešavanja međusobnih sporova.
Ako su kolektivnim ugovorom zaključenim na nivou organizacije uređena prava i obaveze radnika za koje je zakonom propisano da se uređuju opštim aktom, smatra se da je organizacija ta prava i obaveze uredila na odgovarajući način.
Kolektivni ugovor ne može da sadrži odredbe kojima se radnicima daju manja prava ili utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvrđeni zakonom, a ako takve odredbe sadrži, umesto njih primenjuju se odgovarajuće odredbe zakona.
Član 87.
Kolektivni ugovor zaključuje se u pismenoj formi na određeno ili na neodređeno vreme.
Kolektivnim ugovorom utvrđuju se način, postupak i slučajevi kad se može tražiti izmena, kao i uslovi, rokovi i način otkazivanja kolektivnog ugovora.
Kolektivni ugovor registruje se kod nadležnog organa društveno-političke zajednice i objavljuje u službenom glasilu.
Član 88.
U skladu sa odredbama kolektivnog ugovora i zakona, zaključuje se ugovor o zapošljavanju između radnika i poslodavca.
Poslodavac je dužan da sa radnikom zaključi pismeni ugovor o zapošljavanju pre stupanja radnika na rad.
Glava VII
KAZNENE ODREDBE
Član 89.
Novčanom kaznom od 1.000 do 4.500 novih dinara kazniće se za prekršaj organizacija, odnosno poslodavac:
1) ako uskrati radnicima pravo da organizuju sindikat (član 4. stav 1);
2) ako radniku koji je zasnovao radni odnos na određeno vreme uskrati pravo koje mu pripada po ovom zakonu (član 12. stav 3);
3) ako donese odluku o prestanku radnog odnosa radniku - invalidu uz osiguranje prava iz člana 21. stav 1. tač. 1) do 5) bez njegove saglasnosti (član 21. stav 4);
4) ako radniku naredi duže radno vreme nego što je zakonom određeno (član 24);
5) ako se organizovanjem odmora ne obezbedi kontinuiran rad sa strankama (član 28. stav 2);
6) ako rasporedom radnog vremena ne obezbedi vreme za odmor u toku dnevnog rada, odmor između dva uzastupna radna dana, sedmični odmor i godišnji odmor, u skladu sa ovim zakonom (čl. 28. do 31);
7) ako radniku koji je prekinuo rad zbog odlaska na odsluženje, odnosno dosluženje vojnog roka ili koji je upućen na rad u inostranstvo u okviru međunarodne tehničke ili prosvetno-kulturne saradnje u diplomatska, konzularna i druga predstavništva na stručno usavršavanje ili obrazovanje i radniku koji je izabran, odnosno imenovan na samoupravnu, javnu ili drugu društvenu funkciju uskrati pravo da se vrati na rad (član 34. i 35.);
8) ako ne obezbedi zaštitu radnika na radu i zaštitu zdravlja građana u skladu sa odredbama ovog zakona (čl. 36. do 38);
9) ako ne obezbedi pravo na posebnu zaštitu radnika mlađih od 18 godina i žena i druga prava kojima se obezbeđuje zaštita materinstva (član 39. do 45.);
10) ako radnika ne rasporedi na odgovarajuće radno mesto (član 48. st. 1. i 2);
11) ako najmanje jedanput mesečno ne isplati lični dohodak radniku (član 49. st. 3);
12) ako protivno odredbama ovog zakona donese odluku o prestanku radnog odnosa radnika (čl. 75. do 77);
13) ako u određenom roku ne izvrši pravosnažnu sudsku odluku donesenu u postupku za zaštitu prava radnika (član 83. stav 3).
Za radnje iz stava 1. tač. 1. do 10. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u organizaciji odnosno kod poslodavca novčanom kaznom od 500 do 2.500 novih dinara.
Za radnje iz stava 1. tač. 1. do 10. ovog člana kazniće se za prekršaj odgovorno lice u organu društveno-političke zajednice, drugom državnom organu ili mesnoj zajednici novčanom kaznom do 300 do 1.500 novih dinara.
Član 90.
Novčanom kaznom od 200 do 1.000 novih dinara kazniće se za prekršaj organizacija, odnosno poslodavac:
1) ako zasnuje radni odnos sa licem koje ne ispunjava propisane uslove (član 8);
2) ako na način utvrđen opštim aktom u skladu sa zakonom ne objavi konkurs za radno mesto poslovodnog organa i radnika sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima (član 9. stav 4);
3) ako radnik počne da radi pre nego što je na način i pod uslovima utvrđenim opštim aktom i zakonom zasnovao radni odnos (član 10. i 11);
4) ako sa radnikom zasnuje radni odnos protivno ovom zakonu ili opštem aktu ( član 12. st. 1. i 2, čl. 14. i 15).
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u organizaciji, odnosno kod poslodavca novčanom kaznom od 100 do 500 novih dinara.
Za radnje iz stava 1. ovog člana kazniće se za prekršaj i odgovorno lice u organu društveno-političke zajednice, drugom državnom organu ili mesnoj zajednici novčanom kaznom od 100 do 500 novih dinara.
Glava VIII
PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Član 91.
Organizacija je dužna da opšta akta uskladi sa odredbama ovog zakona u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Osnove za zaključivanje kolektivnog ugovora iz člana 85. stav 2. ovog zakona utvrđuju se do 31. decembra 1989. godine.
Član 92.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe glava IV i V Dela drugog Zakona o udruženom radu (čl. 161. do 226. i član 670) - ("Službeni list SFRJ", br. 53/76, 57/83 i 85/87).
Član 93.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".