Na osnovu člana 81. Zakona o standardizaciji ("Službeni list SFRJ", br. 37/88 i 23/91), u sporazumu sa saveznim sekretarom za rad, zdravstvo, boračka pitanja i socijalnu politiku, direktor Saveznog zavoda za standardizaciju propisuje
PRAVILNIK
O TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA DIZALICE
(Objavljen u "Sl. listu SFRJ", br. 65/91)
I. OSNOVNE ODREDBE
Član 1.
Ovim pravilnikom propisuju se:
1) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju, proizvodnji, montaži, rukovanju i održavanju dizalica;
2) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju i proizvodnji mehanizama, sklopova i delova dizalica;
3) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri ugradnji ostale opreme za dizalice;
4) postupak, način i intervali obaveznih pregleda i ispitivanja dizalica;
5) tehnički uslovi za korišćenje dizalica;
6) tehnička dokumentacija dizalice.
Pod dizalicom, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se mašina povremenog dejstva namenjena za podizanje, spuštanje i premeštanje tereta u prostoru obešenog o kuku ili pridržavanog nekim drugim sredstvom za prihvatanje tereta.
Član 2.
Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na sledeće vrste dizalica:
1) mosne dizalice svih tipova;
2) portalne i poluportalne dizalice i njihove kombinacije sa obrtnim postoljima i pokretnim krakovima (fabričke, lučke, pristanišne, brodogradilišne i dr.);
3) pokretne i nepokretne konzolne dizalice (radioničke, građevinske, lučke i dr.);
4) pokretne i nepokretne dizalice sa tornjem i stubom, obrtnim postoljem i pokretnim krakom (lučke i brodogradilišne toranjske dizalice, građevinske i montažne stubne dizalice, igle i dr.);
5) mobilne (samohodne) dizalice sa obrtnim ili čvrstim postoljem, sa okretnim i nagibnim krakom (dizalice na vozilima sa pneumaticima ili gusenicama, šinskim vozilima i slično);
6) sve ostale dizalice koje rade pomoću čeličnog užeta, lanca ili nekog drugog elementa za podizanje tereta, a po konstrukciji su kombinacija raznih tipova dizalica (kabl-dizalice, striper-dizalice, klešne, uložne, međustažne, kontejnerske i slično);
7) koturače i vitla svih tipova koji su podešeni za rad sa čeličnim užetom ili lancem i koji se koriste kao samostalni uređaji, odnosno u sastavu drugih pokretnih uređaja za dizanje, spuštanje i prenošenje tereta.
Odredbe ovog pravilnika odnose se i na sva pomoćna noseća sredstva dizalice (korpe, traverze, grabilice, kuke i na razne naprave od užadi i lanaca koje služe za nošenje i vezivanje tereta i slično).
Član 3.
Podaci neophodni za projektovanje, konstruisanje i izradu dizalica vanserijske proizvodnje određeni su Upitnim listom za dizalice, prema jugoslovenskom standardu za dizalice.
Član 4.
Ako se na dizalicama nalaze ugrađeni ili postavljeni sudovi pod pritiskom vazduha ili gasa, takvi sudovi moraju odgovarati propisima o tehničkim normativima za izradu i upotrebu pokretnih zatvorenih sudova za komprimovane tečne i pod pritiskom rastvorene gasove.
Parni kotlovi i ugradnja parnih kotlova u dizalice moraju odgovarati propisima o tehničkim normativima za izradu i upotrebu parnih kotlova, parnih sudova, pregrejača pare i zagrejača vode.
Član 5.
Brzina kretanja voznog vitla i dizalice pri upravljanju sa poda ne sme biti veća od 32 m/min ako je komanda vezana za vozno vitlo, odnosno veća od 50 m/min ako komanda nije vezana za vozno vitlo. Ova odredba se ne odnosi na dizalice kojima se upravlja sa pulta pomoću daljinske komande niti na dizalice kod kojih dizaličar pri kretanju mosta ili voznog vitla stoji u mestu.
Kod dizalica predviđenih za montažne i druge radove koji zahtevaju posebnu tačnost i pažnju pri spuštanju tereta, mogu se, po potrebi, predvideti manje brzine dizanja, odnosno spuštanja zahvatnog sredstva i prenošenje tereta, odnosno obrtanja kraka (pomoću dvobrzinskih motora i sl.).
Član 6.
Električni uređaji (elektromotori, prekidači, sklopke, kontroleri i dr.) dizalice na električni pogon predviđene za rad u prostoriji u kojoj nastaju eksplozivne smeše gasova, para ili zapaljive prašine moraju biti protiveksplozivno zaštićeni prema jugoslovenskim standardima za konstrukciju, izradu i ispitivanje električnih uređaja za rad u atmosferi eksplozivnih smeša.
Mehanički elementi dizalica predviđenih za rad u prostoriji u kojoj nastaju eksplozivne smeše gasova, para ili zapaljive prašine moraju onemogućiti nastajanje iskre u toku rada dizalice. Svi elementi koji u toku rada dolaze u međusobni kontakt moraju da budu izrađeni od materijala koji ne izazivaju varnice.
Dizalice iz st. 1. i 2. ovog člana moraju imati odbojnike izgrađene od tvrde gume.
Član 7.
Dizalica mora na vidnom mestu imati fabričku tablicu koja sadrži sledeće podatke:
1) naziv i sedište ili registrovani znak proizvođača;
2) vrstu dizalice sa oznakom tipa (samo ako se radi o serijskoj proizvodnji);
3) nosivost, u tonama;
4) fabrički broj;
5) godinu izrade
6) pogonsku klasu dizalice.
Član 8.
Rekonstrukcija dizalice dozvoljena je samo po prethodno izrađenom projektu iz koga se vidi da rekonstrukcijom neće biti ugrožena sigurnost rada dizalice.
Postavljanje teže dizalice ili više dizalica na postojeću stazu dizalice (nadzemnu ili prizemnu) dozvoljeno je samo po prethodno izrađenom projektu iz kog se vidi da stabilnost, odnosno sigurnost rada dizalice, kao i sigurnost i stabilnost nosećih delova hale i drugih objekata neće biti ugroženi povećanjem tereta.
Član 9.
Kvalitet noseće metalne konstrukcije i delova mehanizama dizalica od metala ili legura mora biti u skladu sa odredbama odgovarajućih jugoslovenskih standarda.
Proizvođač dizalice mora pribaviti dokaz o kvalitetu materijala ugrađenog u noseće metalne konstrukcije.
Član 10.
Pod manevarskim prostorom dizalice, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se prostor koji je ograničen gabaritom dizalice pri njenom kretanju u polju delovanja sa sredstvom za prihvatanje tereta u krajnjem gornjem položaju.
Pod manipulacionim prostorom dizalice, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se prostor koji je ograničen najvišim i najnižim položajem sredstva za prihvatanje tereta, krajnjim bočnim položajem zahvatnog sredstva u polju delovanja dizalice, kao i njihovim krajnjim položajima na krajevima dizalične staze.
U manevarskom prostoru dizalice i u slobodnom prostoru oko dizalice ne smeju se nalaziti niti u njih zadirati delovi stacioniranih objekata.
Slobodan prostor oko dizalice određen je odgovarajućim jugoslovenskim standardom.
Dizalica iz jednog nivoa ne sme zadirati u manevarski prostor dizalice i slobodni prostor oko dizalice iz drugog nivoa. Pri radu dizalice na višem nivou iz njenog manipulacionog prostora mora se uklonisti svaka dizalica sa nižeg nivoa.
1. Projektovanje dizalica
Član 11.
Pri projektovanju dizalica moraju se uzeti u obzir uslovi u kojima će dizalica raditi (temperatura okoline, prašina, vlažnost, prisustvo opasnih gasova i dr.).
Pri projektovanju dizalica se mora svrstati u pogonsku klasu prema jugoslovenskom standardu za dizalice.
Član 12.
Ako na dizalici postoje dva ili više mehanizama dizanja ili voznih vitala, a nosivost konstrukcije je određena zbirom pojedinih nosivosti nazivna nosivost označava se sa Lj1+Lj2+...
Ako na dizalici postoje dva ili više mehanizama za dizanje ili voznih vitala, a nosivost konstrukcije je određena najvećom nosivošću, nazivna nosivost označava se sa Lj1/Lj2/...
Ako na dizalici postoje dva ili više jednakih voznih vitala ili mehanizama dizalica, a naznačena nosivost konstrukcije određena je umnoškom broja voznih vitala ili mehanizama dizanja i najveće nosivosti pojedinog voznog vitla ili mehanizama dizanja, nazivna nosivost označava se sa n dž (Lj1+Lj2...) ili n dž (Lj1/Lj2...).
Kod dizalice sa krakom (strelom) pored nazivne nosivosti mora biti označen i dohvat tako da se ova dizalica označava: nosivost u tonama puta dohvat u metrima (Lj dž L).
Član 13.
Nazivna nosivost, visina dizanja, radna brzina, raspon dizalica i rasponi dvovisinskih voznih vitala određuju se prema tehnološkim zahtevima za dizalicu iz odgovarajućih jugoslovenskih standarda za dizalice.
Član 14.
Ako je na lokaciji dizalice seizmičnost tla najmanje VII stepena modifikovane Merkalijeve skale, pri određivanju sigurnosti dizalice moraju se uzeti u obzir i seizmička opterećenja određena odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Član 15.
Odnos raspona mosne dizalice prema rastojanju osa krajnjih točkova ili vodećih točkova na čeonim nosačima u pravcu pruge, kod pojedinačnih pogona mora biti manji od 6, a kod portalnih dizalica sa jednom elastičnom nogom manja od 7. Kao odstojanje osovina točkova smatra se odstojanje između krajnjih točkova na čeonom nosaču.
Ako se za vožnju upotrebljava centralni pogon (sa transmisijom) odnosi iz stava 1. ovog člana moraju se smanjiti za 25%.
Ako dizalica ima uređaj za sprečavanje zakošavanja i iskakanja sa šina ili točkove za vođenje dizalice po šinama, odnos iz stava 1. ovog člana može se povećati.
Član 16.
Konstrukcione mere za sigurnost rada sa dizalicama, slobodan prostor oko dizalica i minimalne mere gabarita pešačkih platformi duž dizaličnih staza i na dizalicama moraju odgovarati jugoslovenskim standardima za dizalice.
Član 17.
Horizontalno rastojanje između ivica najisturenijih delova pokretnih stubnih, portalnih ili poluportalnih dizalica, pretovarno-utovarnih mostova i drugih dizalica postavljenih na otvorenom prostoru i gabarita drugih nepokretnih objekata postavljenih u neposrednoj blizini dizalične staze tih dizalica do visine 2 m od tla ne sme biti manje od 500 mm, a na visini preko 2 m od tla manje od 100 mm.
Horizontalno rastojanje između ivica najisturenijih pokretnih delova mosne dizalice (nosača točkova mosta) i nepokretnih delova konstrukcije zgrade (zidova, stubova, ograde ili ivice pešačkih staza i dr.) u neposrednoj blizini dizalice ne sme biti manje od 100 mm. Ovo rastojanje se utvrđuje pri simetričnom položaju točkova dizalice u odnosu na šinu.
Pri prilagođavanju specijalnih dizalica objektima kod kojih su zbog tehnoloških uslova potrebna manja rastojanja (za regalna skladišta, kontejnere i sl.) dozvoljena su manja rastojanja od rastojanja propisanih stavom 1. ovog člana, zavisno od funkcionalnih i tehnoloških potreba.
Član 18.
Sigurnost protiv preturanja i protiv pomeranja dizalica delovanjem vetra, kao i način njihovog proveravanja mora odgovarati jugoslovenskim standardima za dizalice.
Član 19.
Pokretne okretne dizalice na nadzemnim kolosecima uskog raspona moraju imati odgovarajuđe uređaje za prihvatanje sile preturanja, odnosno naprave za hvatanje za šine koloseka (šine, ručna ili automatska klešta, ručnu ili automatsku bravu i dr.), ako odredbama jugoslovenskog standarda za sigurnost protiv preturanja dizalice nije utvrđeno da je dizalica potpuno stabilna.
Pokretne dizalice sa kolosekom na tlu moraju se obezbediti protiv preturanja, kako je to predviđeno tehničkim uputstvom proizvođača.
Član 20.
Ako su u tehničkom uputstvu date granice jačine ili brzine vetra pri kojem se dizalica mora učvrstiti za tlo ili za okolne objekte, dizalica mora biti snabdevena uređajem za merenje brzine vetra (anemometrom), koji mora biti postavljen na najvišu tačku dizalice, odnosno gde je brzina vetra najveća, a vrednost brzine vetra mora se pokazivati u kabini ili na donjem delu dizalice ako je upravljanje sa poda.
Član 21.
Dizalice koje se kreću po šinama na otvorenom, kao i na natkrivenom prostoru, gde postoji mogućnost pokretanja dizalice pod dejstvom vetra, moraju imati uređaj za sidrenje (klešta, ručne ili automatske brave, lanci i dr.) radi sprečavanja neželjenog kretanja dizalice pod dejstvom vetra.
Ako se za sidrenje ugrade klešta ili drugi uređaj automatskog dejstva, u strujni krug pogonskog elektromotora mora se ugraditi isključivač koji će sprečiti da se dizalica stavi u pogon ako klešta ili drugi uređaj automatskog dejstva nisu otvoreni, odnosno podignuti.
Uređaj automatskog dejstva mora imati i mogućnost ručnog stavljanja u pogon.
Član 22.
Na proračun noseće čelične konstrukcije dizalice primenjuju se odredbe odgovarajućih propisa o tehničkim normativima i jugoslovenskim standardima za čelične konstrukcije i dizalice.
Noseći delovi čelične konstrukcije dizalica moraju biti obezbeđeni od krtog loma izborom materijala odgovarajuće žilavosti shodno jugoslovenskom standardu za noseće čelične konstrukcije.
Za spajanje delova noseće metalne konstrukcije zavarivanjem mora se koristiti dodatni materijal (elektrode, žice) i primeniti postupak zavarivanja (ručni, automatski i sl.) koji garantuje sigurnost nosivosti zavarenog spoja. Proizvođač dizalice mora dati dokaz o kvalitetu dodatnog materijala.
Za spajanje vitalnih delova noseće metalne konstrukcije vijcima moraju se koristiti vijci za spojeve nosećih čeličnih konstrukcija koji garantuju sigurnost nosivosti veza utvrđenu odgovarajućim jugoslovenskim standardom.
2. Mehanizmi, sklopovi i delovi dizalica
Član 23.
Mehanizmi dizanja na ručni pogon moraju biti konstruisani tako da je onemogućeno povratno obrtanje pod dejstvom težine tereta.
Sila na lancu potrebna za dizanje nazivnog tereta ručnim pogonom ne sme biti veća od 300 N, a sila na ručici - od 150 N (za jednu osobu).
Član 24.
Prenosna koturača sa kukom i jednim ili više žlebastih koturova (užnica) i kudeljnim ili drugim nemetalnim nosećim užetom (građevinska i slična lako prenosna koturača sa jednim ili više koturova) sme se koristiti za vertikalno dizanje tereta mase do 500 kg, i koeficijent sigurnosti užeta na koturači ne sme biti manji od 8.
Član 25.
Pogonski mehanizam za dizanje tereta i pogonski mehanizam za promenu ugla kraka na dizalicama na ručni ili motorni pogon moraju imati sigurnu mehaničku kočnicu zatvorenog tipa.
Kočnice iz stava 1. ovog člana moraju biti u stanju da nazivno opterećenje dizalice i probno opterećenje drže na ma kojoj visini.
Kod mehanizma za dizanje tereta ili za promenu ugla kraka na dizalicama na elektromotorni ili drugi motorni pogon sa čvrstom kinematskom vezom između pogonskog motora i bubnja vitla, po pravilu, u sastavu uređaja za kočenje kao kočni doboš (kočni venac) koristi se ona polovina spojnice koja je pričvršćena za osovinu reduktora, odnosno koja je u čvrstoj kinematskoj vezi sa bubnjem.
Uređaj za kočenje na mehanizmu za dizanje tereta može se nalaziti i na vratilu motora pod uslovom da spojnica koja spaja vratilo motora i reduktora može da prenese dva puta veći momenat od nazivnog momenta motora (primer: vitla tipa "Demag" kog kojih se koriste kočioni motori).
Član 26.
Mehanizam za dizanje rastopljenih metala, otrovnih, jetkih, eksplozivnih, radioaktivnih i drugih opasnih materija mora imati dve mehaničke kočnice zatvorenog tipa, od kojih svaka može držati nazivni teret, uključujući i probni teret, na bilo kojoj visini.
Ako na dizalici iz stava 1. ovog člana postoje dva jednaka i odvojena mehanizma za dizanje tereta (dva bubnja), svaki na poseban pogon sa zajedničkom napravom za prenošenje posuda, na svakom takvom mehanizmu može se nalaziti samo po jedna mehanička kočnica zatvorenog tipa ako između bubnjeva tih mehanizama postoji čvrsta kinematska veza (zupčanik ili dr.).
Ako se za ove slučajeve upotrebljavaju tipska vitla kompaktne izvedbe, dozvoljava se jedna kočnica, ali se tipska nosivost vitla mora smanjiti na 67%.
U slučaju iz stava 3. ovog člana, na vidnom mestu postavlja se dopunska tablica sa oznakom nosivosti tog materijala izraženom u t i nazivom tog materijala.
Član 27.
Kod brzina dizanja iznad 25 m/min mora se predvideti smanjivanje brzine pre konačnog kočenja.
Član 28.
Mehanizam za vožnju mora imati ugrađenu kočnicu ako je brzina vožnje veća od 20 m/min kod točkova sa kotrljajnim ležajima, odnosno 40 m/min kod točkova sa kliznim ležajima. Dizalice koje se kreću po šinama na otvorenom ili natkrivenom prostoru moraju imati na mehanizmu za vožnju kočnicu zatvorenog tipa bez obzira na brzinu vožnje.
Član 29.
Za brzine vožnje iznad 80 m/min mora se predvideti smanjivanje brzine pre konačnog kočenja.
Veličina usporenja dizalice uzima se između 0,1 i 04 m/s2 na osnovu uslova da vreme usporenja bude u granicama od 5 do 10 s.
Član 30.
Mehanizam za okretanje postolja sa krakom ili kraka (strele) portalnih, stubnih (građevinskih) i drugih dizalica sa obrtnim postoljem ili obrtnim krakom (strelom) mora imati mehaničku kočnicu zatvorenog ili otvorenog tipa.
Mehanizmi za okretanje kraka (strele) na dizalicama koje rade na otvorenom prostoru, a imaju mogućnost neograničenog okretanja moraju dozvoliti slobodno obrtanje postolja ili kraka (strele) pod delovanjem vetra.
Član 31.
Uređaji za prihvatanje tereta (kuke, grabilice, traverzni polipi, klešta i dr.) i drugi sklopovi užnice moraju biti tako konstruisani da je sprečeno ispadanje olabavljenog užeta iz žleba užnice.
Kabl za dovod električne energije na uređaj za prihvatanje tereta mora se odmotavati - namotavati istovremeno sa kretanjem uređaja za prihvatanje tereta, odnosno mora ga sinhrono pratiti i biti zaštićen od mehaničkog oštećenja.
Član 32.
Reduktori moraju biti dimenzionisani prema režimu rada i na maksimalne momente kod pokretanja. Reduktori moraju imati lako pristupačne elemente za kontrolu nivoa ulja, za odzračivanje, punjenje i ispuštanje ulja.
Član 33.
Mehaničke kočnice kod dizalica mogu biti otvorenog ili zatvorenog tipa.
Pod kočnicom zatvorenog tipa, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se uređaj za kočenje koji automatski koči u trenutku prekida pogonske energije na mehanizmu za kočenje ili prestanka delovanja sile za dizanje tereta.
Pod kočnicom otvorenog tipa, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se uređaj za kočenje kojim se ostvaruje kočenje ručnim - nožnim delovanjem na mehanizam poluga ručne, pneumatske ili hidraulične kočnice.
Ugradbene mere kočnica moraju odgovarati jugoslovenskom standardu za dizalice.
Kočione opruge moraju biti opterećene na pritisak. Kočnice moraju imati mogućnost podešavanja zazora između kočione površine i obloge.
Kočnice mehanizma za dizanje i mehanizma za promenu ugla kraka moraju imati koeficijent sigurnosti kočenja najmanje 2, a sve ostale kočnice do 1,5.
Na dizalicama koje rade na otvorenom prostoru kočnice moraju biti zaštićene od uticaja vremenskih nepogoda, kako ne bi došlo do smanjenja koeficijenta trenja.
Član 34.
Bubanj i pričvršćenje užeta za bubanj moraju biti prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Bubnjevi za teže vrste pogona (za treću i višu pogonsku klasu) ne smeju biti od sivog liva.
Član 35.
Dužina bubnja vitla na motorni pogon na koji se namotava čelično uže ili lanac mora biti takva da na bubnju ostanu najmanje dva slobodna navoja neodmotanog užeta, odnosno lanca kada je sklop za prihvatanje tereta dizalice u najnižem položaju.
Bubanj vitla dizalice na motorni pogon sa jednoslojnim namotavanjem užeta mora na svojoj površini imati urezan navojni žleb. Konstrukciono rešenje bubnja ili bubnja i uređaja za vođenje užeta mora da obezbedi pravilno namotavanje užeta na bubanj (namotaj do namotaja).
Upotreba bubnja sa glatkom površinom (bez urezanog žleba) na dizalici na motorni pogon dozvoljena je samo ako je zbog konstrukcionih razloga (usled velike visine dizanja, ograničene dužine bubnja i sl.) neophodno višeslojno namotavanje užeta ili lanca na bubanj, pri čemu se mora osigurati pravilno namotavanje.
Član 36.
Bubnjevi sa žlebom i bubnjevi bez žleba (glatki bubnjevi) moraju na krajevima imati ivičnjake.
Visina ivičnjaka na bubnju sa žlebom ne sme biti manja od 1,5 puta prečnika užeta, mereno od gornje ivice namotanog užeta.
Visina ivičnjaka na glatkom bubnju mora nadvisivati gornji sloj potpuno namotanog užeta ili lanca najmanje za visinu od 1,5 puta prečnika užeta, odnosno za visinu širine karike lanca.
Bubnjevi koji se nalaze u kućištu koje sprečava ispadanje užeta ne moraju na krajevima imati ivičnjake.
Član 37.
Točkovi na voznim vitlima i dizalicama moraju bez oštećenja da prenose opterećenje za koje su vozno vitlo i dizalica projektovani. Točkovi moraju odgovarati jugoslovenskim standardima za dizalice zavisno od tipa konstrukcije.
Ako se koriste točkovi bez vodećeg venca, za vođenje je obavezna ugradnja vodećih točkova.
Za vožnju voznog vitla po donjoj lameli profilisanog nosača (I nosača i slično) točkovi mogu biti posebnog oblika, zavisno od rešenja pogona vožnje i vođenja voznih kolica.
Zazor između vodećeg venca točka i šine, odnosno vodećih točkova i šine mora omogućiti ispravan hod dizalice.
Član 38.
Kabina mora biti tako smeštena na dizalici da dizaličar ima potpun pregled manipulacionog prostora i da može pratiti kretanje uređaja za prihvatanje tereta, odnosno tereta u toku svih radnih operacija.
Odredba stava 1. ovog člana primenjuje se i na nepokretne pultove kod dizalica sa upravljanjem na daljinu.
Odredba stava 1. ovog člana ne odnosi se na dizalice sa uređajem za automatsko približavanje kuke na određenu tačku.
Član 39.
Kabina mora biti dovoljno prostrana da omogućava smeštaj, održavanje i bezopasnu upotrebu aparata i uređaja za upravljanje smeštenih u kabini. Kabina mora sa svih sttrana imati ogradu visine najmanje 1 m i mora imati električno osvetljenje.
Visina kabine u kojoj dizaličar radi u stojećem položaju bez sedišta ne sme biti manja od 2 m. Kabina na dizalicama koje rade u pokrivenoj prostoriji ne mora imati krov. Ako kabina nema punu ogradu ili ako je ograda zastakljena, pri dnu mora imati punu ivičnu zaštitu visine najmanje 150 mm.
Visina kabine dizalice sa krovom u kojoj dizaličar radi u sedećem položaju ne sme biti manja od 1,8 m, a visina ograde ne sme biti manja od 1 m.
Visina kabine na mobilnim dizalicama u kojoj dizaličar radi u sedećem položaju ne sme biti manja od 1,35 m.
Član 40.
Pokretne kabine na dizalicama za visoka regalna skladišta moraju imati automatski uređaj za sprečavanje pada kabine ako dođe do kidanja nosećeg užeta kabine.
Član 41.
Pod kabine mora biti izrađen od materijala sa toplotno-izolacionim svojstvima. Pod kabine na dizalicama na elektromotorni pogon mora biti pokriven prostirkom od gume ili drugog materijala dielektričnih svojstava.
Stolica dizaličara mora da bude udobna, sa leđnim naslonom i mogućnošću podešavanja po visini i po vodoravnom pravcu i učvršćena za pod.
Vrata za ulazak u kabinu moraju biti najmanje 1,8 m dž 0,50 m ako su na zidu ili 0,5 m dž 0,55 m aku su na plafonu ili podu (u tom slučaju su potrebne lestve za ulaz u kabinu, kao i poklopac na ulazu).
Mora postojati mogućnost da se kabina zaključa.
Član 42.
Kabina na dizalicama koje rade na otvorenom prostoru mora biti zatvorena sa svih strana i mora imati krov i staklene prozore.
Prozori moraju biti takvi da se mogu lako čistiti sa spoljne i sa unutrašnje strane kabine i moraju omogućiti dizaličaru izlazak u slučaju potrebe. Kabina mora biti zagrevana ako je temperatura ispod +10oC, odnosno provetravana ako je temperatura iznad +25oC.
Elementi grejanja moraju biti zaštićeni od slučajnog dodira.
Član 43.
Dizalice za prenošenje rastopljenog metala ili užarenih masa moraju imati kabinu od nezapaljivog materijala, a stakla kabine moraju biti od vatrostalnog materijala. Unutrašnjost kabine mora biti toplotno izolovana.
Kabina na dizalicama koje rade u prostorijama sa velikom koncentracijom prašine i štetnih gasova mora imati uređaj za dovođenje vazduha ili klima-uređaj sa prečišćavanjem vazduha.
Kabine na dizalicama koje rade u zatvorenim prostorijama u kojima je temperatura preko 40oC (livnice, željezare i sl.) moraju biti snabdevene uređajem za dovođenje svežeg vazduha.
Član 44.
Zadnja strana otvorene kabine mora biti najmanje 0,4 m udaljena od čvrsto stojećih delova zgrade ili uređaja.
Zadnja strana kabine na postojećim dizalicama koja je udaljena za manje od 0,4 m od čvrsto stojećih delova zgrade mora se po celoj širini i visini kabine ograditi čvrstom punom ogradom.
Član 45.
Upravljački uređaj na dizalicama mora biti pristupačan i tako postavljen da se njime može lako, bezbedno i bez posebnog fizičkog napora rukovati dizalicom.
Upravljački uređaj mora biti tako smešten, odnosno izveden da je pri pravilnom opsluživanju sprečeno nenamerno pokretanje drugih komandi.
Pravac i vrsta kretanja moraju biti jasni i nedvosmisleno obeleženi na upravljačkom uređaju.
Član 46.
Ako su upravljačke kutije predviđene za upravljanje sa poda obešene o dizalicu ili vozno vitlo, upravljački elementi se nakon prestanka delovanja sile moraju vratiti u neutralni položaj.
Viseća upravljačka kutija mora biti postavljena tako da osobi koja upravlja dizalicom omogućava da se nalazi na bezopasnom rastojanju od podignutog tereta.
Kod visećih upravljačkih kutija kod kojih je prilikom upravljanja moguće da se rukovalac ili upravljačka kutija zaokrene moraju se na uočljivom mestu na dizalici jasno označiti smerovi kretanja dizalice saglasno sa oznakama smerova kretanja na upravljačkoj kutiji.
Član 47.
Upravljački uređaji mogu biti postavljeni u kabini na dizalici ili na stacionarnom pultu odvojeno od dizalice. Komande mogu biti raspoređene za nožno i ručno upravljanje. Smer delovanja na komande treba da bude, ako je to moguće, saglasan smeru kretanja, tako da kretanje tereta, nosećeg sredstva, odnosno dela dizalice odgovara pokretanju komandi ili je za dizaličara u logičnoj saglasnosti.
Komande dizanja, okretanja i isključenja u nuždi su, po pravilu, sa desne, a komande vožnje i upozoravajući signal sa leve strane vozača. Za upravljanje se može upotrebiti sklopka sa polugama ili tasteri. Polužna sklopka može biti i krstasta (za dva kretanja). Komanda za nožno kočenje mora biti sa desne, a za nožno davanje upozoravajućih signala sa leve strane.
Komande za ručno upravljanje pomoću poluga u kabini mobilnih dizalica moraju biti smeštene ispred sedišta rukovaoca dizalice i raspoređene po redu sa leve prema desnoj strani rukovaoca: okretanje, izvlačenje - uvlačenje kraka, dizanje - spuštanje tereta, dizanje - spuštanje kraka.
Ako se upravljačka kabina nalazi na okretnom delu dizalice, smer delovanja na komande neće uvek biti saglasan smeru kretanja. U tom slučaju rukovalac dizalice mora se orijentisati prema stacionarnim okolnim objektima, a na upravljačkom uređaju mora se nalaziti dodatna tablica sa jasno - nedvosmisleno označenim smerovima kretanja dizalice, zavisno od položaja upravljačke kabine.
Ako je upravljački uređaj izveden izvan kabine, mora postojati mogućnost da se zaključa. Upravljački uređaj mora imati taster za upozoravajući signal i taster za isključivanje u nuždi.
Član 48.
Radi opsluživanja i održavanja mehanizama, konstrukcije i opreme, na dizalicama se moraju predvideti i postaviti bezbedni prilazi i prolazi (radne platforme, galerije i pešačke staze), prema jugoslovenskim standardima za dizalice.
Ako se dizalice na ručni pogon ili na motorni pogon sa upravljanjem sa poda, kao i viseće jednogredne i dvogredne dizalice i viseći motorni vitli ili koturače koje se kreću na jednom nosaču mogu održavati pomoću sigurnih prenosnih platformi, skela, lestava ili na drugi pogodan i bezbedan način, na njih se ne moraju postavljati prilazi, prolazi, radne platforme ili galerije.
Član 49.
Ako se za prilaz na mosnu dizalicu koristi metalno stepenište, ono se postavlja pod uglom od 75oC prema horizontali. Stepenište za prilaz dizalici ili radnoj platformi sa poda hale mora biti široko najmanje 600 mm, a svaki pojedini stepenik sme biti visok najviše 300 mm. Stepenici mogu biti hrapave površine ili od dve ili tri horizontalno i paralelno položene okrugle metalne šipke odgovarajućeg prečnika. Stepenište sa otvorene strane mora imati čvrstu metalnu ogradu visine najmanje 1 m.
Član 50.
Vertikalni i kosi prilazi dizalici sa uglom nagiba većim od 75o prema horizontali mogu biti izvedeni i kao čvrste metalne lestve. Prečke lestvi moraju biti od okrugle metalne šipke prečnika najmanje 16 mm, ili od cevi prečnika 25 mm ili od kvadratne cevi 30 mm dž 20 mm. Osni razmak prečki je najviše 300 mm, a osni razmak stranica lestve najmanje 500 mm. Razmak stranica lestvi za prilaz kabini sa mosta dizalice ne sme biti manji od 350 mm.
Lestve iz stava 1. ovog člana čija je visina veća od 3 m moraju da imaju, počev od sedme prečke (oko 2 m od poda), leđnu zaštitnu ogradu ako ne postoji druga zaštita od pada. Leđna zaštitna ograda izrađuje se od čeličnih traka koje se postavljaju na takve razmake da je onemogućen pad radnika kroz te otvore. Po pravilu, ona je u obliku lukova pričvršćenih za stranice lestve na međusobnom odstojanju ne većem od 1.500 mm. Odstojanje između vrha luka i lestve ne sme biti manje od 650 mm niti veće od 700 mm, a radijus luka mora iznositi 350 mm. Lukovi su međusobno spojeni sa najmanje pet pljosnatih traka.
Na lestvama čija je visina veća od 10 m, na rastojanjima od po 6 do 10 m moraju se ugraditi odmarališta (uzane platforme ili podesti).
Ako su lestve pričvršćene za zid ili stub, od površine zida, odnosno stuba moraju biti udaljene najmanje 150 mm. Rastojanje od gornje prečke do gazne površine platforme ne sme biti veće od 100 mm.
Rukohvati lestve (stranice) za prilaženje ivicama platformi i prilaznim pešačkim stazama i rukohvati lestve za prilaženje radnoj platformi kroz otvor u podu moraju se produžiti najmanje za 1.000 mm iznad poda prilaza (platforme i sl.) na kome se lestve neposredno završavaju. Ako postoji opasnost od pada pri prelazu sa lestve na pod platforme, odnosno sa poda platforme na lestve, leđna zaštitna ograda se mora produžiti na istu visinu.
Član 51.
Vodoravni prolazi (galarije, pešačke staze i radne platforme) za prilaženje dizalici i njenim delovima radi opsluživanja i radi održavanja mehanizama, konstrukcije i opreme dizalice moraju biti izrađeni od čvrstog materijala i proračunati za koncentrisano opterećenje najmanje 3.000 N.
Podovi prolaza iz stava 1. ovog člana moraju biti ravni sa hrapavom površinom radi sprečavanja klizanja.
Vodoravni prolazi iz stava 1. ovog člana postavljeni na visinu veću od 1,2 m iznad poda ili tla moraju biti ograđeni na način utvrđen jugoslovenskim standardom za dizalice, a ograda mora biti visoka najmanje 1 m. Vertikalni stubovi ograde moraju biti proračunati i izrađeni tako da rukohvat ograde može izdržati horizontalno opterećenje na rukohvatu od najmanje 700 N/mm. Na otvorenim stranama radne platforme mora se postaviti puna ivična zaštita visoka najmanje 150 mm.
Član 52.
Širina poda pešačkih staza ili radnih platformi predviđenih za opsluživanje i održavanje dizalica mosnog tipa mora iznositi najmanje 400 mm.
Ako je pešačka staza mosnih dizalica položena duž dizalične staze u istom nivou sa šinom dizalice, sobodna širina prilaza (rastojanje između ograde pešačke staze i najisturenijeg pokretnog dela dizalice) ne sme biti manja od 400 mm.
Visina slobodnog prostora iznad platforme mora biti najmanje 1.800 mm. Kod mosnih dizalica sa golim kliznim vodovima položenim niže od 2,5 m iznad pešačke staze ili pored pešačke staze na kraćem rastojanju od 1,2 m od ograde, pešačka staza iz st. 1. i 2. ovog člana mora se na pogodan način obezbediti protiv opasnosti od direktnog dodira sa vodovima pri prolazu pešačkom stazom (žičanom ogradom, postavljanjem pešačke staze na suprotnu stranu dizalice i sl.).
Član 53.
Otvori na podovima prolaza iz člana 51. ovog pravilnika kroz koje bi mogao propasti alat ili u koje bi radnik mogao upasti moraju biti pokriveni odgovarajućim poklopcem.
Otvori za prolaz u podu na pešačkoj stazi ili platformi iz člana 51. ovog pravilnika i otvori na podu ili krovu kabine iz člana 41. ovog pravilnika moraju imati čvrst poklopac sa šarnirima ili na zasun.
Veličina otvora za prolaz u podu prolaza ili platforme iz člana 51. ovog pravilnika mora biti najmanje 400 mm dž 500 mm.
Član 54.
Za bezbedno ulaženje u kabinu mosne ili druge dizalice moraju se postaviti posebni prilazi (platforme, podesti i sl.) sa čvrstim nepokretnim lestvama.
Pod prilazne platforme postavlja se, po pravilu, u istom nivou sa podom kabine. Slobodna visina od poda prilaza do najnižeg pokretnog dela dizalice (konstrukcije mosta i sl.) ne sme biti manja od 1.800 mm. Horizontalno odstojanje između ivice poda prilazne platforme i praga ulaza u kabinu, pri postavljanju dizalice uz prilaznu platformu, ne sme biti manje od 60 mm niti veće od 150 mm.
Ako prilaznu platformu nije moguće postaviti u istom nivou sa podom kabine, ona se može postavljati i niže od nivoa poda kabine, ali ne niže od 250 mm ako se pri postavljanju prilazne platforme na istom nivou sa podom kabine ne bi mogla postići slobodna visina od najmanje 1.800 mm od poda do najnižegi pokretnog dela dizalice (konstrukcija mosta i sl.) ili ako je prilazna platforma postavljena uz čeoni zid prostorije (kalkan), a ne postoji mogućnost da rastojanje između poda prilazne platforme i poda kabine odgovara odredbi stava 2. ovog člana.
Pri postavljanju prilazne platforme uz čeoni zid prostorije niže od nivoa poda kabine dozvoljava se nadilaženje kabine iznad prilazne platforme, s tim da pri potpuno sabijenim odbojnicima dizalice na platformi ostane slobodan prostor širok najmanje 400 mm. Pri takvom položaju prilazne platforme vertikalno odstojanje između dna kabine i poda prilazne platforme ne sme biti manje od 100 mm.
Član 55.
Pešačka staza sa više od dve mosne dizalice na zajedničkoj dizaličnoj stazi i sa kabinama na mostu ili voznom vitlu, po pravilu, izvodi se po celoj dužini kranske staze (galerija).
Upotreba zajedničke pešačke staze za dva susedna polja sa dizaličnim stazama na istoj visini dozvoljena je samo ako je obezbeđen bezopasan ulazak u kabine i izlaz iz kabina dizalica.
Prilazna platforma za ulaz u kabinu mosne dizalice koja je sama na dizaličnoj stazi i za prilaz mostu dizalice na elektromotorni pogon sa upravljanjem sa poda (bez kabine) može se postaviti na pogodno mesto duž dizalične staze, na jedan kraj dizalične staze ili uz čeoni zid prostorije, odnosno građevinskog objekta. Prilaz platforme za ulaz u kabine dveju mosnih dizalica na zajedničkoj dizaličnoj stazi moraju se postaviti za svaku dizalicu posebno, i to na krajevima dizalične staze ili na dva različita pogodna mesta duž dizalične staze.
Sve kabine mosnih dizalica koje se ne mogu napustiti u svakom trenutku moraju imati lestve napravljene od materijala prema članu 67. ili uže odgovarajuće dužine sa čvorovima prečnika najmanje 25 mm koje na jednom kraju ima kuke podesne za pričvršćivanje za zid kabine ili konstrukciju mosta dizalice.
Član 56.
Opasna mesta na dizalici moraju moraju da se označe upadljivom bojom. Istureni pokretni delovi dizalice (odbojnici, čistači pruge, noge portala, delovi za prihvatanje tereta, čela nosača točkova i dr.) u neposrednoj blizini galerija, pešačkih staza ili radnih platformi moraju biti obeleženi upadljivom bojom u vidu pruga jednake širine položenih pod uglom od 45o, prema odgovarajućem jugoslovenskom standardu.
Član 57.
Pristupačni pokretni i okretni delovi moraju biti zaštićeni od slučajnog zahvatanja pri radu na dizalici.
Zaštitnici iz stava 1. ovog člana moraju biti tako ugrađeni da u otvorenom položaju ostaju pričvršćeni za kućište. Pričvršćenje pomoću lanca nije dozvoljeno.
Član 58.
Mesta za podmazivanje na dizalici moraju biti obeležena crvenom bojom i pristupačna.
Član 59.
Vratila moraju biti dimenzionisana na najveći momenat kod pokretanja ili kočenja. Naprezanja u vratilima moraju i kod pokretnog momenta biti ispod dozvoljene granice zamaranja.
Član 60.
Za nošenje ili vezivanje tereta, vuču ili zatezanje uređaja dizalice ili delova dizalice i druge slične svrhe na dizalici i pri radu sa dizalicom smeju se upotrebljavati samo čelična užad koja u smislu kvaliteta materijala od kog su izrađena, mera i načina izrade ispunjavaju uslove utvrđene jugoslovenskim standardima za čeličnu užad.
Čelična užad koja se upotrebljavaju na dizalici moraju imati dokaz o kvalitetu.
Dotrajala ili oštećena noseća čelična užad (pokretna i nepokretna) na dizalicama, po pravilu, ne smeju se zameniti čeličnom užadi manjih mera ili slabijih karakteristika. Izuzetno, dotrajala ili oštećena noseća čelična užad mogu se zameniti čeličnom užadi manjih mera i slabijih karakteristika samo uz smanjene nazivne nosivosti dizalice prema novom proračunu.
Član 61.
Noseća čelična užad na dizalici kojom se prenosi rastopljeni ili užareni metal, odnosno rastopljena šljaka (u livnici, topionici i valjaonici) moraju imati metalno jezgro. Ako postoji opasnost otapanja nazivnog sloja na toj užadi, ona se, po pravilu, štite od neposrednog delovanja zračenja visoke temperature i prskanja rastopljene mase postavljanjem štitnika od čeličnog lima odgovarajuće debljine i podesnog oblika (korita ili kupe), sa sjajnom površinom.
Član 62.
Čelična užad (noseća, teretna, zatezna i sl.) pričvršćuju se za konstrukciju voznog vitla, odnosno za druge delove dizalice na način koji isključuje mogućnost oštećenja i prekida užeta (čeličnim čahurama, spojnim naglavcima i dr.).
Kraj nosećeg užeta pričvršćuje se na bubanj dizalice, po pravilu, pomoću klina ili čeličnih konusnih kovanih, presovanih ili livenih čahura, odnosno na drugi siguran način.
Upotreba čahura livenih od sivog liva nije dozvoljena.
Član 63.
Kao stalna oprema na dizalicama mogu se upotrebljavati pokretna (noseća i vučna) i nepokretna (noseća, zatezna i vodeća) čelična užad, použena unakrsno ili istosmerno, gola ili pocinkovana koja svojom jačinom odgovaraju nazivnom opterećenju dizalice.
Pokretna čelična užad iz stava 1. ovog člana ne smeju se nastavljati upletanjem.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, krajevi vučnog užeta za pokretanje voznog vitla i užad za slične namene mogu se sastaviti upletanjem radi izrade beskrajnog užeta. Dužina upletanja takvog užeta kod užadi prečnika do 15 mm mora iznositi najmanje 6 m, kod užadi prečnika od 19 mm - najmanje 8 m, a kod užadi prečnika do 22 mm - najmanje 9 m.
Član 64.
Čelična užad na dizalicama moraju se zameniti ako su dotrajala ili ako su pod opterećenjem pala sa doboša ili užnice koturače, odnosno kotura za izravnavanje sila i oštetila se, odnosno ako se pri pregledu najoštećenijeg mesta na dužini od jednog koraka utvrdi više prekinutih žica nego što je navedeno u tabeli 1:
Tabela 1:
--------------------------------------------------------------------
Keficijent Konstrukcija užeta
sigurnosti --------------------------------------------
užeta 6dž19=114 8dž19=15 6dž37=222 8dž37=296 18dž19=342
-------- ------- -------- -------- ---------
u/p i/p u/p i/p u/p i/p u/p i/p u/p i/p
--------------------------------------------------------------------
do 6,3 12 6 18 9 22 11 30 15 36 18
iznad 6,3 do 7,1 14 7 20 10 26 13 32 16 38 19
iznad 7,1 16 8 24 12 30 15 34 17 40 20
--------------------------------------------------------------------
u/p - unakrsno použeno
i/p - istosmerno použeno
Čelična užad na dizalicama za prenošenje rastopljenih ili opasnih materijala moraju se zameniti ako se na najoštećenijem mestu na dužini od jednog kraka utvrdi više od polovine prekinutih žica navedenih u tabeli 1 ovog člana.
Za čeličnu užad čija konstrukcija i broj žica nisu navedeni u tabeli 1 ovog člana granična vrednost prekinutih žica određuje se prema koeficijentu sigurnosti užeta na sledeći način:
1) za koeficijent sigurnosti do 6,3 granična vrednost prekinutih žica je do 10% ukupnog broja žica;
2) za koeficijent sigurnosti od 6,3 do 7,1 granična vrednost prekinutih žica je do 12% od ukupnog broja žica;
3) za koeficijent sigurnosti iznad 7,1 granična vrednost prekinutih žica je do 14% od ukupnog broja žica.
Dotrajala čelična užad moraju se zameniti i ako je broj prekinutih žica ispod graničnih vrednosti iz tabele 1 ovog člana ili ispod procenta iz stava 3. ovog člana ako ukupan broj prekinutih i korodiranih ili istanjenih žica na celoj dužini užeta dostigne 40% od ukupnog broja žica u užetu.
Član 65.
Zabranjena je upotreba čelične užadi sa prelomima ili sa proširenim strukovima, kao i upotreba čelične užadi oštećene na bilo koji način.
Član 66.
Pomoćna noseća sredstva od čelične užadi koja se upotrebljavaju za vezivanje i vešanje tereta na kuku dizalice moraju u smislu kvaliteta i mere ispunjavati uslove propisane u članu 60. ovog pravilnika.
Čelična užad i veze od čelične užadi iz stava 1. ovog člana moraju se održavati u ispravnom stanju i redovno pregledati.
Pomoćna noseća sredstva od čelične užadi za vezivanje i vešanje tereta moraju imati oznaku o maksimalnoj nosivosti, broju naprave i datumu izrade utisnutu na pričvršćenoj pločici, prstenu i slično.
Ako se veze od čelične užadi ili pojedina užad za vezivanje, odnosno vešanje tereta ne upotrebljavaju, moraju se držati uredno složena na posebnim stalcima ili vešalicama i moraju biti zaštićena od vlage i prašine.
Član 67.
Užad od biljnih vlakana (kudelje, manile, sisla, pamuka i dr.) i užad od hemijskih vlakana mogu se upotrebljavati na dizalicama samo za vezivanje ili vešanje na kuku dizalice tereta sa ivicama koje ne mogu da oštete uže.
Užad iz stava 1. vog člana smeju se, izuzetno, koristiti kao noseća (teretna) užad samo na koturači (građevinskoj koturači i sl.) za ručno dizanje tereta mase do 500 kg ako uže ima dokaz o kvalitetu i nosivosti.
Veze užadi od biljnih, odnosno hemijskih vlakana, kao i svako pojedino uže za vezivanje tereta mora imati oznaku dozvoljenog opterećenja (tablicu, oznaku bojom i sl.).
Pri proračunu nosivosti užadi iz st. 1. i 2. ovog člana koeficijent sigurnosti mora iznositi najmanje 10.
Užad od biljnih vlakana moraju se čuvati na posebnim stalcima ili vešalicama i moraju biti zaštićena od vlage i prašine. Užad od biljnih vlakana izložena vlazi impregniraju se katranom od borovine, karbolom ili drugim sredstvom za zaštitu od truljenja.
Član 68.
Lanci za nošenje i vezivanje tereta koji se stalno upotrebljavaju na dizalicama, pojedinačno ili kao veze, moraju u smislu izrade, kvaliteta materijala, oblika i mera zadovoljavati odredbe odgovarajućih jugoslovenskih standarda.
Kalibrisani lanci koji se upotrebljavaju kao stalno noseća sredstva na dizalicama moraju u smislu izrade odgovarati jugoslovenskom standardu za kalibrisane lance.
Dozvoljeno opterećenje lanaca iz stava 1. ovog člana mora se ispitati na način određen odgovarajućim jugoslovenskim standardima. Izveštaj o izvršenom ispitivanju lanca mora se dostaviti prilikom predaje dizalice.
Lanci koji se stalno upotrebljavaju na dizalicama moraju se održavati u ispravnom stanju i periodično pregledati i ispitivati probnim opterećenjem prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Član 69.
Koeficijent sigurnosti zavarenih lanaca za nošenje tereta mora se odrediti prema uslovima rada dizalice, ali ne sme biti manji od 3 za dizalice na ručni pogon niti manji od 6 za dizalice na motorni pogon, ako se lanci namotavaju na doboš sa glatkom površinom.
Koeficijent sigurnosti kalibrisanog lanca ne sme biti manji od 3 za dizalice na ručni pogon niti manji od 8 za dizalice na motorni pogon, ako se lanac namotava na lančanik (kotur sa zupcima).
Član 70.
Dozvoljeno opterećenje lanaca ili veze od lanaca koji se vešaju na kuku dizalice mora biti obeleženo na tablici pričvršćenoj na lanac ili vezu od lanaca.
Lanci ili veze od lanaca ne smeju se opterećivati iznad dozvoljenog opterećenja, osim pri probnom ispitivanju.
Član 71.
Lanac se sme privremeno skratiti samo pomoću odgovarajućih elemenata za skraćivanje lanaca.
Zabranjeno je skraćivanje lanca vezivanjem u čvorove ili spajanjem članaka pomoću vijaka.
Nastavljanje kratkog ili oštećenog lanca vrši se prema jugoslovenskim standardima za lance.
Član 72.
Pri višestrukom omotavanju lanaca oko tereta, delovi istog lanca (namotaji) moraju se nalaziti što bliže jedan drugom. Lanci se moraju zaštititi od oštrih ivica tereta drvenim ili zaobljenim čeličnim podmetačima.
Pri nepovoljnim uslovima rada (česta udarna opterećenja, rad na temperaturi neposredne okoline višoj od +100oC ili nižoj od -10oC, česta granična opterećenja i sl.) korisno opterećenje lanca ili veze od lanaca ne sme prelaziti polovinu dozvoljenog opterećenja predviđenog za upotrebu lanca pod normalnim uslovima.
Lanci koji se stalno upotrebljavaju na dizalicama moraju se održavati i popravljati prema jugoslovenskim standardima za lance i uputstvu proizvođača.
Član 73.
Pomoćna noseća sredstva (alke, prelazne karike, prstenovi, uške, traverze i sl.) koja se koriste na dizalicama za prenošenje tereta moraju na vidnom mestu imati oznaku nosivosti, odnosno tablicu sa oznakom nosivosti i označenu sopstvenu masu.
Pomoćna noseća sredstva iz stava 2. ovog člana koja su izrađena od kovanog čelika i koja spadaju u stalnu opremu dizalice moraju se održavati i popravljati prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Član 74.
Dozvoljeno opterećenje veze od lanaca ili užadi od dve grane mora se smanjiti zavisno od veličine ugla između te dve suprotne grane veza. Smanjenje nosivosti u odnosu na dozvoljeno opterećenje zatezanjem iznosi:
1) ako je ugao između dve suprotne grane lanca oko 60o ... 15%;
2) ako je ugao između dve suprotne grane lanca oko 90o ... 30%;
3) ako je ugao između dve suprotne grane lanca oko 120o ... 50%.
Za vezu od lanaca ili užadi koji nisu navedeni u stavu 1. ovog člana dozvoljeno opterećenje se proračunava.
Zabranjena je upotreba veze od lanaca ili užadi sa uglom većim od 120o između dve suprotne grane lanaca.
Veze iz stava 1. ovog člana mogu se vešati na kuku dizalice samo pomoću alki, prelaznih karika, uški i sl., izrađenih prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Član 75.
Petlje na krajevima čeličnog ili vlaknastog užeta mogu se izrađivati upletanjem pojedinih strukova užeta a kod čeličnog užeta - i na drugi način prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Upletanje čelične užadi radi izrade petlji obavljaju samo lica posebno stručno osposobljena za taj posao.
Član 76.
Kuke za vešanje tereta na dizalicama izrađuju se prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Svaka kuka na dizalici mora imati dokaz o kvalitetu koji daje proizvođač.
Kuke na dizalicama kod kojih postoji opasnost ispadanja nosećeg sredstva iz otvora kuke (pomoćnog užeta, lanca, veza, zavešenih grabilica, metalnih sudova, magneta i sl.) moraju na pogodan način (automatskim zatvaračem, posebnom kukom i sl.) biti obezbeđeni od padanja.
Na lučkim, građevinskim, kabl-dizalicama sa kukom i mobilnim dizalicama mora postojati obezbeđenje od ispadanja nosećeg sredstva iz otvora kuke prema stavu 3 ovog člana.
Član 77.
Prečnik užnice i profil žleba utvrđeni su odgovarajućim jugoslovenskim standardima.
Užnice za teže vrste pogona (za treću pogonsku klasu i više) ne smeju biti od sivog liva.
3. Električne instalacije
Član 78.
Električna instalacija dizalice mora ispunjavati i uslove utvrđene odgovarajućim jugoslovenskim standardima i propisima o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona do 1000 V.
Član 79.
Radi rukovanja i upravljanja rasklopnim i razvodnim uređajima, hodnici dizalica moraju biti visoki najmanje 1,8 m i široki najmanje 0,4 m. Ako zbog konstrukcionih razloga nije moguća visina od 1,8 m, ona može biti 1,4 m, ali se pri tom širina hodnika mora povećati na najmanje 0,7 m.
Ako se hodnici za rukovanje u kutijastim nosačima suze poprečnim zidovima za ojačanje, onda otvori u njima moraju biti visoki najmanje 1,0 m i široki najmanje 0,6 m.
Član 80.
Nenamerno pokretanje pogona dizalice pri uspostavljanju napona posle njegovog nestanka ili posle uključenja rasklopnog aparata za priključivanje na mrežu (dizaličnog prekidača ili dizalične sklopke) mora sprečiti (npr. električnom blokadom, mehaničkim vraćanjem mehanizma za uključivanje u isključeni položaj i sl.).
Član 81.
Rasklopni aparati se moraju tako postaviti da su radovi na njihovom održavanju, posebno na proveravanju njihovog dejstva mogući bez opasnosti.
Kod dizalica se mogu koristiti svi rasklopni aparati, uključujući i kontaktore.
Član 82.
Glavni klizni vodovi ili glavni pokretni priključni vodovi dizalice moraju se isključivati rasklopnim aparatima za priključivanje na mrežu (najmanje sklopkom) uz potpuno isključivanje svih neuzemljenih provodnika.
Umesto rasklopnog aparata za priključivanje na mrežu može se koristiti spojnica za mrežu (utikač, priključnica) pod uslovom da spojnica podnosi isključivanje pod opterećenjem do 16 A ili da je blokirana tako da se utikač ne može izvući pod opterećenjem.
Član 83.
Rasklopni aparati za priključivanje na mrežu moraju se nalaziti na lako pristupačnim mestima na prilazima dizalice tako da se mogu brzo isključiti, direktno ili daljinskim upravljanjem.
Kod portalnih dizalica sa pokrivenim kliznim vodom ili pokretnim priključnim vodom rasklopni aparat za priključivanje na mrežu na prilazima dizalice ne mora se postaviti ako se dizalica može isključiti pod opterećenjem sa pešačke staze portalne dizalice.
Član 84.
Ako se klizni vodovi napajaju na više mesta, svako mesto napajanja mora imati svoj rasklopni aparat za priključivanje na mrežu, a svi ovi aparati se moraju istovremeno automatski isključivati u slučaju da se bilo koji od njih isključi.
Ako se klizni vodovi napajaju na više mesta, oni se ponovo mogu uključiti samo sa jednog mesta, sa kojeg je vidljiv najveći deo kliznih vodova. Ponovno uključivanje sa samo jednog mesta ne mora se predvideti ako rasklopni aparati za priključivanje na mrežu imaju blokadu ponovnog uključivanja.
Član 85.
Rasklopni aparati za priključivanje na mrežu, njihovi komandni uređaji i njihov položaj "isključeno" moraju se kao takvi označiti.
Rasklopni aparati za priključivanje na mrežu i komandni uređaji moraju se zaključavanjem obezbediti od slučajnog i neovlašćenog uključivanja.
Za dizalice na gradilištima kao rasklopni aparat za priključivanje na mrežu može se koristiti glavni rasklopni aparat u rasklopnom ili razvodnom bloku, pod uslovom da je taj glavni rasklopni aparat zaključavanjem obezbeđen od slučajnog i neovlašćenog uključivanja.
Član 86.
U posebnim slučajevima (npr. kod postavljanja dva sistema glavnih kliznih vodova koji se koriste za napajanje dizalice prema izboru ili kod podele jednog glavnog kliznog voda na električki razdvojene odeljke) može se, zbog prilagođavanja lokalnim uslovima, odstupiti od odredaba čl. 82. do 85. ovog pravilnika ako se odgovarajuća bezbednost osigura na drugi pouzdan način.
Član 87.
Svaka dizalica mora biti opremljena rastavljačem koji rastavlja postrojenja od glavnog kliznog voda ili savitljivog glavnog priključnog voda.
Rastavljači se moraju zaključavanjem obezbediti od slučajnog i neovlašćenog uključivanja. Odspojivi oduzimač struje smatra se rastavljačem ako u otvorenom položaju obezbeđuje rastavni razmak.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, rastavljač se ne postavlja ako se njime napaja samo jedna dizalica kojom se rukuje sa poda ili ako je dizalična sklopka postavljena električki neposredno iza oduzimača struje glavnog kliznog voda, a ima osobine rastavljača.
Član 88.
Na dizalici mora postojati najmanje jedna dizalična sklopka pomoću koje se mogu zaustaviti sva kretanja dizalice, osim kod dizalica kod kojih postoji samo elektromotorni pogon za uređaj za dizanje (sve vrste pogona, osim ručnog pogona) i kod ovešenih vitlova kojima se upravlja sa poda, a vožnja vitla se obavlja ručno ili motorom snage do 500 Nj.
Dizalična sklopka mora isključivati sve neuzemljene provodnike glavnog strujnog kola za pokretanje dizalice i mora se zaključavati u položaju "isključeno".
Priključak električnih uređaja za držanje tereta koji se ne može držati u beznaponskom stanju (npr. elektromagneta) mora biti ispred dizalične sklopke.
Član 89.
Posebna strujna kola koja ne smeju biti isključena pri radu na održavanju ili popravkama, postavljaju se tako da je njihovo napajanje nezavisno od kliznih vodova ili kliznih prstenova.
Posebnim strujnim kolima iz stava 1. ovog člana napajaju se priključnice i rasveta, zagrevanje i ventilacija, ugrađeni liftovi, liftovi i dizalice za popravke, električni uređaji i slično.
Posebna strujna kola bezbednosnog malog napona priključuju se ispred rastavljača.
Posebna strujna kola koja nisu bezbednosnog malog napona moraju se priključiti preko drugog rastavljača, koji se mora obezbediti od slučajnog i neovlašćenog uključivanja. Strujno kolo se može električno razdvojiti od mreže.
Član 90.
Poseban klizni vod ili poseban klizni prsten mora se koristiti kao zaštitni provodnik dizalice kada se energija dovodi pomoću kliznih vodova ili kliznih prstenova. Nosač kliznih vodova ili kliznih prstenova zaštitnog provodnika mora se jasno razlikovati od drugih nosača.
Klizni vod za zaštitni provodnik ne sme tokom normalnog napona provoditi struju. Ne zahteva se polaganje na izolatore kliznog voda koji je zaštitni provodnik.
Član 91.
Dizalica koja se napaja preko kliznog voda mora biti povezana sa zaštitnim provodnikom preko klizne papučice. Za ovu svrhu se ne smeju koristiti valjci, koturovi i sl.
Oduzimač struje zaštitnog provodnika mora da bude takav da se ne može lako zameniti drugim oduzimačem struje.
Član 92.
Klizni vodovi se moraju položiti ili zaštititi tako da pri penjanju ili obilaženju (npr. prelazi preko staze dizalice i platforme iznad nosača dizalice, uključujući prilaze) postoji najmanje zaštita od direktnih dodira prema članu 52. ovog pravilnika, dok je najmanja vredost dohvata ruke nadole 0,1 m.
Klizni vodovi moraju da budu postavljeni ili zaštićeni tako da ih sredstva za nošenje i dizanje tereta kada se klate ne mogu dotaći.
Klizni vodovi preseka ispod 25 mm2 Cu i iznad 150 mm2 Cu moraju biti strujne šine.
Klizni vodovi preseka od 25 mmo Cu do 150 mmo Cu mogu biti i žice.
Član 93.
Najmanji razmaci između delova pod naponom i uzemljenih delova pri prinudnom vođenju oduzimača struje po kliznom vodu ne smeju biti ispod 10 mm, što se može obezbediti (npr. kolicima oduzimača struje ili konstrukcijom dizalice).
Kod fabrički izrađenih i ispitanih dizalica radnog napona do 500 V razmak između delova pod naponom i uzemljenih delova ne sme biti manji od 6 mm.
Član 94.
Ako vođenje oduzimača struje po kliznom vodu nije prinudno, razmaci između delova pod naponom i uzemljenih delova ne smeju biti manji od 10 mm ako su oduzimači odvojeni od kliznog voda (što je u praksi moguće usled njihanja oduzimača struje ili kretanja dizalice sa oduzimačima u odnosu na klizni vod).
Član 95.
Ako je klizni vod klizna struja šina, razmak između potpora ne sme biti veći od 2,5 m. Ako je klizni vod okrugla ili profilisana žica, a dizalica ima raspon kliznog voda do 12 m potpore se ne moraju postaviti.
Za dizalice sa većim rasponom kliznog voda od 12 m razmak potpora ne sme biti veći od 8 m.
Za klizne vodove sa automatskim zatezanjem dozvoljavaju se veći razmaci između potpora pod uslovom da su npr. ugib, otklon usled pritiska vetra i dr. najmanje jednaki odgovarajućim vrednostima kliznog voda koji je čvrsto zategnut na potporama razmaka od 8 m.
Član 96.
Izolatori moraju biti od keramičkog ili njemu odgovarajućeg glatkog materijala.
Izolator kliznog voda mora imati puznu stazu najmanje 60 mm.
U otežanim uslovima (npr. u prostorijama sa agresivnom atmosferom ili gde postoji opasnost od taloženja (skupljanja) provodljive prašine ili u kanalima kliznih vodova) puzne staze se ne smeju smanjiti ispod 60 mm.
Kod prostorno štedljive izvedbe kliznog voda (npr. mali klizni vod) puzna staza mora biti najmanje 30 mm, pod uslovom da se odgovarajućim posebnim merama (kao što je npr. pokrivanje vodova) spreči smanjenje puznih staza usled taloženja prašine ili vlage.
Član 97.
Pomerljivi priključni vodovi dizalice moraju se postaviti i voditi tako da se spreče oštećenja koja mogu nastati pomeranjem.
Pomerljivi priključni vodovi biraju se prema vrsti rada i naprezanja i moraju biti savitljivi kablovi za prenosna trošila sa izolacijom i plaštom od gume, tako da je dozvoljena upotreba kabla najlakše izrade koji odgovara tipu Gn-50. Kod većih mehaničkih opterećenja ili za priključne vodove koji kližu po zemlji moraju se izabrati odgovarajući specijalni kablovi.
Član 98.
Uređaji koji sprečavaju povlačenje pomerljivih priključnih vodova po zemlji (npr. doboši, gusenice, lanci i dr.) moraju se konstruisati i izvesti tako da unutrašnji prečnik savijanja kabla na svim mestima na kojima se kabl savija tokom normalnog rada ne bude manji od 10-struke vrednosti prečnika kabla - za kablove spoljašnjeg prečnika do 21,5 mm. Za kabove spoljašnjeg prečnika većeg od 21,5 mm najmanji dozvoljeni unutrašnji prečnik savijanja kabla je 12,5-struka vrednost spoljašnjeg prečnika kabla.
Na kablovskim kolicima najmanja dozvoljena vrednost unutrašnjeg prečnika savijanja kablova spoljašnjeg prečnika do 8 mm je 6,3-struka vrednost spoljašnjeg prečnika kabla, za kablove spoljašnjeg prečnika iznad 8 mm do 12,5 mm je 8-struka vrednost spoljašnjeg prečnika kabla, a za kablove spoljašnjeg prečnika iznad 12,5 mm je 10-struka vrednost spoljašnjeg prečnika kabla.
Za velika ubrzanja ili usporenja, veliki broj ciklusa i sl. projektom se moraju odrediti odgovarajuće mere, s tim da je najmanja vrednost unutrašnjeg prečnika savijanja kabla 10-struka vrednost spoljašnjeg prečnika kabla.
Pri korišćenju pljosnatih kablova debljina kabla mora odgovarati spoljašnjem prečniku kabla.
Pravi deo kabla između dve krivine kod savijanja u obliku slova "S" mora biti jednak najmanje 20-strukoj vrednosti spoljašnjeg prečnika kabla.
Član 99.
Trajno opterećenje zatezanja kablova ne sme biti veće od 20 N/mm2 svedeno na ukupni presek bakrenih faznih provodnika kabla. Zaštitni provodnik i/ili neutralni provodnik se mogu uračunati u ukupana presek ako imaju isti presek kao fazni i ako nisu podeljeni.
Član 100.
Doboš za namotavanje pomerljivih priključnih vodova mora se automatski namotavati.
Presek provodnika kabla koji se namotava na doboš mora se odabrati tako da ne dođe do prekoračenja dozvoljenog zagrevanja provodnika kada je kabl potpuno namotan i strujno opterećen.
Član 101.
Za stalno polaganje vodova kablovi se koriste prema uslovima koji vladaju u svakom konkretnom slučaju (npr. u otežanim uslovima rada koriste se kablovi tipa PP 41).
Ako se koriste kablovi sa izolacijom i plaštom od gume, oni ne smeju biti lakše izrade od kablova tipa GG/J, a kablovi sa izolacijom i plaštom od PVC ne smeju biti lakše izrade od kablova tipa PP/J.
Za veće dizalice gde ne postoji poseban razlog za mehaničku zaštitu, za osnovni tip kabla ne smeju se koristiti kablovi lakše izrade od kablova tipa PP/OO.
Član 102.
Na otvorenom prostoru kablovi se mogu polagati na obujmice po konstrukciji dizalice.
Član 103.
Ako se konstrukcija dizalice koristi kao zaštitni vod, onda se mora obezbediti:
a) neposredna veza konstrukcije dizalice i oduzimača struje zaštitnog provodnika, ako se energija dovodi pomoću kliznog voda;
b) priključak zaštitnih provodnika električnih pogonskih sredstava sa konstrukcijom tako da se ostvari dopunska provodna veza (npr. savitljivim bakarnim provodnicima sa kablovskim stopicama) ili da se električna pogonska sredstva dobro učvrste vijcima za konstrukciju (npr. elastičnim podložnim pločicama, lepezastim podložnim pločicama i dr.).
Član 104.
U upravljačke lance pomoću kojih se dizalicama rukuje sa poda moraju se ugraditi izolatori (neposredno iznad dohvata ruke ili, ako je lanac kratak, u blizini njegovog gornjeg učvršćenja) ili se mora upotrebiti gajtan za rukovanje od izolacionog materijala.
Upravljački lanci i gajtani iz stava 1. ovog člana moraju iznad rukohvata imati vođice kako bi se izbeglo upredanje.
Dizalice kojima se rukuje sa poda moraju se automatski zaustaviti ako se uređaj za upravljanje pusti iz ruku, osim dizalica kod kojih se uređaji za upravljanje nalaze na stabilnim pultovima.
4. Ostala oprema za dizalice
Član 105.
Dizalice na elektromotorni pogon moraju imati sigurnosne uređaje za automatsko zaustavljanje pogona isključenjem struje (krajnji isključivač - granična sklopka) i to na mehanizmu:
1) za dizanje tereta - kod svih tipova dizalica;
2) za vožnju dizalice i voznog vitla ako njihova nazivna brzina vožnje prelazi 32 m/min; za dizalice i vozna vitla koja prenose usijane ili rastopljene metale ovaj uređaj se mora ugraditi bez obzira na brzinu kretanja dizalice ili voznog vitla;
3) za dizanje kraka (dizalice sa nagibnim krakom);
4) za ograničenje bilo kog drugog kretanja dizalice, odnosno delova dizalice ako neblagovremenim ograničenjem njihovog kretanja može doći do udesa na dizalici.
Uređaji iz stava 1. ovog člana moraju biti podešeni tako da omoguće kretanje u suprotnom smeru.
Odredbe ovog člana ne odnose se na montažne igle i mosne dizalice kod kojih je kočenje mosta na kraju dizalične staze obezbeđeno na drugi način (podizanjem šina i sl.), kao ni na male kompaktne dizalice nosivosti do 2 t kod kojih se na mehanizmu dizanja može upotrebiti i drugi sigurnosni uređaj (automatska spojnica bez isključenja električne struje, i sl.), koji mora posedovati dokaz o funkcionalnom ispitivanju.
Član 106.
Granična sklopka (krajnji isključivač) na mehanizmu za dizanje tereta na dizalici bilo kog tipa mora biti podešena tako da je u stanju da zaustavi neopterećeno zahvatno sredstvo dizalice na određenom odstojanju od gornje ivice zahvatnog sredstva, od branika vitla ili kotura za izravnavanje, odnosno vodećeg kotura. To odstojanje ne sme biti manje od:
1) 100 mm kod svih tipova vitlova;
2) 300 mm kod ostalih dizalica, osim kod kabl-dizalica;
3) 1000 mm kod kabl-dizalica.
Granična sklopka (krajnji isključivač) vožnje mora biti podešena tako da isključi pogon elektromotora kako bi dizalica i u neopterećenom stanju došla do odbojnika bez udara u njih.
Član 107.
Dizalice svih tipova kod kojih preopterećenje dovodi do preturanja dizalice moraju imati pokazivač ugla nagiba kraka ili dohvata i u njemu najvećeg dozvoljenog opterećenja i rasklopni uređaj (automatski isključivač) koji sprečava preopterećenje dizalice.
Pokazivači moraju biti lako uočljivi sa radnog mesta dizaličara.
Rasklopni uređaj (automatski isključivač) mora sprečiti podizanje tereta i povećanje dohvata ili isključiti pogon dizanja i pogon promene dohvata.
Ako rasklopni uređaj (automatski isključivač) isključuje pogon dizanja i pogon pomeranja dohvata, mora se omogućiti premošćenje isključivača radi spuštanja tereta na tlo, odnosno smanjenje dohvata. Uređaj za premošćenje mora biti zaključan.
Ako dizalica ima dve ili više karakteristika nosivosti, dozvoljena je ugradnja samo jednog rasklopnog uređaja (automatskog isključivača) na onu nosivost sa kojom dizalica trenutno radi.
Član 108.
Ako pretovarni mostovi i kabl-dizalice sa pogonom kretanja mosta ili mašinskih kućica bez pomoći transmisije i sa jednim od nosećih stubova na zglobu nemaju automatski uređaj za izravnanje iskošenja mosta, odnosno nosećeg užeta, oni moraju imati graničnik za isključenje pogona kretanja kad ugao iskošenja mosta, odnosno užeta između stubova prelazi dozvoljenu granicu određenu proračunom u projektu.
Graničnik iz stava 1. ovog člana na dizalici mosnog tipa sa odvojenim pogonom za vožnju mosta mora se postaviti samo ako je to, zavisno od prostorne krutosti konstrukcije, predviđeno projektom dizalice.
Član 109.
Dizalice smeštene na otvorenom prostoru (npr. mosna, portalna, poluportalna, građevinska stubna, pretovarni most, kabl-dizalica i dr.) moraju se zaštititi od udara groma.
Zaštita od groma na dizalicama iz stava 1. ovog člana mora odgovarati propisima o tehničkim normativima za gromobrane.
Dizalice na električni pogon iz stava 1. ovog člana u TT sistemu (razvodni sistem kod koga je radno uzemljene odvojeno od zaštitnog uzemljenja) smatraju se zaštićenim od udara groma ako imaju najmanje dva odvojena uzemljivača sa dva zemljovoda od neizolovane i vruće pocinkovane gvozdene žice ili vruće pocinkovane gvozdene trake. Presek zemljovoda ne sme biti manji od 50 mm2 pri polaganju van zemlje, odnosno ne manji od 100 mm2 pri polaganju u zemlju.
Dizalice na električni pogon iz stava 1. ovog člana u TN sistemu (razvodni sistem kod koga su zaštitni provodnik i neutralni provodnik spojeni) smatraju se zaštićenim od udara groma ako se šine spoje sa uzemljivačem najmanje na dva mesta koloseka sa dva zemljovoda od neizolovane i vruće pocinkovane gvozdene žice ili vruće pocinkovane gvozdene trake. Presek zemljovoda ne sme biti manji od 50 mm2 pri polaganju van zemlje, odnosno ne manji od 100 mm2 pri polaganju u zemlju.
Pojedinačni delovi dizalice koji nisu spojeni zavarivanjem ili prilagođenim vijcima sa tesnim nasedom, radi zaštite od udara groma, moraju se spajati galvanskom vezom od vruće pocinkovane trake sa najmanjim presekom od 50 mm2. Točkovi dizalice ne smatraju se pouzdanom galvanskom vezom, pa je u tom slučaju obavezna čelična četka ili klizne papuče koje pod pritiskom dodiruju glavu šine. Sve ove veze moraju biti najmanje duple.
Član 110.
Svaka pokretna dizalica, kojom se upravlja iz kabine ili daljinskim upravljanjem, mora imati sredstvo za davanje zvučnih signala (tramvajsko zvonce, sirenu, trubu i sl.) radi upozorenja na opasnost pri dizanju, prenošenju, odnosno spuštanju tereta iznad njih, odnosno u njihovoj neposrednoj blizini.
Zvučni signal iz stava 1. ovog člana mora se jasno čuti u manipulacionom prostoru dizalice.
Član 111.
U kabini dizalice moraju biti postavljeni ručni aparati za gašenje požara i uputstvo za rukovanje dizalicom sa opisom radnji koje nisu dozvoljene.
Član 112.
Na dizalici ili voznom vitlu moraju se ugraditi oslonci radi sprečavanja pada u slučaju loma točkova, odnosno osovina točkova. Rastojanje između donjih ivica oslonca i površine kotrljanja šine ne sme biti veće od 25 mm.
Oslonci iz stava 1. ovog člana moraju biti konstruisani i za nosač točkova pričvršćeni tako da mogu držati most, postolje ili vozno vitlo i pod najvećim dozvoljenim opterećenjem dizalice, uključujući i ispitno opterećenje.
Član 113.
Pokretne dizalice sa kolosekom na tlu moraju imati čistač za uklanjanje stranih predmeta sa šina voznih staza.
Dizalice sa kolosekom iznad tla i njihova vozna vitla moraju imati čistač samo ako na šine pada materijal iz tehnološkog procesa.
Član 114.
Krajevi staza pokretnih dizalica i voznog vitla na motorni pogon, sa kolosekom položenim iznad tla ili na tlu, moraju imati čvrste metalne ili armirane betonske branike.
Branici iz stava 1. ovog člana moraju biti projektovani i izrađeni tako da mogu izdržati udar pokretne mase dizalice ili voznog vitla opterećenog najvećim dozvoljenim opterećenjem pri vožnji s nazivnom brzinom. Pri proračunu udarne sile dizalica opremljenih graničnom sklopkom (krajnjim isključivačem) brzina vožnje može se smanjiti najviše na polovinu nazivne brzine dizalice ili voznog vitla.
Branici na dizaličnim stazama dizalica pričvršćuju se, po pravilu, za nosač dizalične staze po kojoj se dizalica kreće, odnosno za zid ili stub građevinskog objekta ili za šine koloseka, ako je takav način pričvršćenja proračunom dokazan kao siguran.
Branici ili čeoni nosači dizalice, odnosno voznog vitla na motorni pogon moraju imati elastične odbojnike.
Član 115.
Na krajevima staze pokretnih dizalica ili voznih vitala na ručni pogon, na šinama moraju biti ugrađeni zaustavljači za ograničenje vožnje.
Član 116.
Ako na istoj pruzi rade dve ili više dizalica, odnosno dve ili više voznih vitala, svaka dizalica, odnosno svako vozno vitlo mora imati elastični odbojnik na strani međusobnog sudaranja.
Ako je brzina dizalice ili voznog vitla iz stava 1. ovog člana veća od 50 m/min, oni moraju imati uređaj za isključenje vožnje koji sprečava ili smanjuje jačinu sudara.
Član 117.
Protivtegovi i balast moraju biti pričvršćeni za noseću konstrukciju dizalice i obezbeđeni od spadanja sa dizalice.
Ako se kao balast na dizalici koristi materijal u rasutom stanju, on mora biti smešten u čvrstom, zatvorenom i plombiranom metalnom sanduku. Sanduk mora biti izrađen tako da je za vreme atmosferskih nepogoda nemoguće prodiranje vode u njega i gubitak ili povećanje težine balasta. Upotreba peska za balast na građevinskoj stubnoj dizalici dozvoljena je samo u hermetički zatvorenom i plombiranom metalnom sanduku ili u kesonu. Skidajući protivtegovi moraju imati oznaku veličine mase.
Član 118.
Pod dizaličnom stazom, u smislu ovog pravilnika podrazumeva se nosač (čelični profili, betonske grede i sl.), odnosno podloga (zemljana ili betonska sa drvenim, čeličnim ili betonskim pragovima) zajedno sa kolosekom i priborom za međusobno spajanje i pričvršćivanje šina za nosač, odnosno podlogu.
Nosači šina, odnosno podloga koloseka moraju da budu izgrađeni i postavljeni prema tehničkim proračunima i montažnim crtežima sa naznakom dozvoljenih odstupanja (tolerancije) kod onih elemenata kranskih staza (međusobno rastojanje šina, poprečna i uzdužna horizontalnost koloseka, izvijanje i ugib nosača i dr.) koji obezbeđuju sigurnost rada dizalice.
Odstupanja dizaličnih šina i/ili staza moraju biti u okviru dozvoljenih vrednosti navedenih u tabeli 2, a za viseće dizalice - u okviru dozvoljenih vrednosti navedenih u tabeli 3 ovog pravilnika. O odstupanjima dizaličnih šina ili staza mora postojati dokaz (npr. geodetski snimak i slično).
Tabela 2 - Dozvoljena odstupanja dizaličnih šina, u mm
----------------------------------------------------------------------------------
VRSTA VRSTA DIZALICE
ODSTUPANjA --------------------------------------------------
Mosna Stubna Portalna S krakom
----------------------------------------------------------------------------------
Odstupanje raspona L
L (manje od) 5m 6 5 6 8
L = 5 do 32 m 8 5 8 8
L(veće od) 32m 10 5 10 8
----------------------------------------------------------------------------------
Odstupanje šine od prave
linije na dužini 40 m 15 10 15 10
----------------------------------------------------------------------------------
Odstupanje visina gornjih ivica
šina u poprečnom preseku staze,
s obzirom na raspon staze, L
L (manje od) 5m 8 20 do 25 (pod 15
opterećenjem za
širinu koloseka
2,5 do 6 m) 15 20 do 25 (pod
opterećenjem za širinu
koloseka 2,5 do 6 m)
L=5 do 32m 12 15
L(veće od)32m 15
----------------------------------------------------------------------------------
Dozvoljeni uspon šine u uzdužnom
pravcu - na dužini od 10 m 10 40 20 40
----------------------------------------------------------------------------------
Odstupanje visine gornje ivice
šine (u uzdužnom preseku) na
susednim stubovima pri rastojanju
stubova,B
B(manje, jednako) 10 m 10 10 10 10
B(veće od)10m 0,01% B ali ne veće od 15 mm
----------------------------------------------------------------------------------
Odstupanje dizalične šine na
sastavu po visini 1 1 1 1
po širini 1 1 1 1
----------------------------------------------------------------------------------
Tabela 3 - Dozvoljena odstupanja staza visećih dizalica, u mm
------------------------------------------------------------------------------------
VRSTA VISEĆIH DIZALICA Odstupanje gornjih Visinsko odstupanje Odstupanje
ivica donjeg pojasa donjih ivica susednih grede od
staze u poprečnom nosača staze u uzdužne
preseku pri rasponu, poprečnom preseku projektovane
L -------------------- ose
na između
osloncima oslonaca
------------------------------------------------------------------------------------
Viseće dizalice na dva
ili više oslonca L/1500 6 10 +-3
------------------------------------------------------------------------------------
Viseće dizalice sa
spojnicama na mestu
sučeljavanja staza L/1500 2 2 +-3
------------------------------------------------------------------------------------
Član 119.
Tip šine koloseka za kretanje mosta, vitla (mačke) i postolja ili stuba dizalice mora da odgovara proračunatom pritisku po točku dizalice.
Šine moraju da budu postavljene i pričvršćene za nosač, odnosno podlogu kranske staze tako da je nemoguće njihovo bočno i vertikalno pomeranje pri prolazu dizalice pod punim opterećenjem.
Osnovni tehnički podaci o koloseku (šinama, nosačima šina, pragovima, kolosečnom priboru i dr.) za dizalice kje se kreću po šinama položenim na kranske staze na visini ili na tlu, a naročito za građevinske pokretne dizalice koje se često premeštaju (građevinske stubne kabl-kranove i druge dizalice) moraju da se unose u matičnu knjigu.
Član 120.
Šine koloseka stubnih građevinskih dizalica moraju se polagati na podlogu prethodno dobro izravnatu (nivelisanu) i nabijenu na način određen proračunom i crtežima kojima je proverena stabilnost koloseka od prevrtanja i ugibanja.
Šine koloseka iz stava 1. ovog člana moraju biti postavljene na gradilište da ne bi došlo do klizanja tereta zbog blizine temeljne jame objekta ili se temeljna jama objekta mora obezbediti od klizanja terena.
Član 121.
Drveni pragovi moraju biti izrađeni od zdravog i tvrdog građevinskog drveta (bor, jela, hrast, bukva i dr.), široki najmanje 240 mm i visoki najmanje 160 mm.
Dužina pragova mora biti takva da krajevi praga sa spoljašnje strane koloseka prelaze šine sa obe strane najmanje za po 300 mm.
Član 122.
Šine se za drvene pragove pričvršćuju, po pravilu, kolosečnim priborom (vezicom, tirfonom, šinskim ekserima, rebrastim, nateznim i običnim podložnim pločicama i dr.), koji mora odgovarati tipu šine i jugoslovenskim standardima za postrojenja šinskog saobraćaja.
Šine se spajaju metalnim pločicama sa obe strane vertikale šine, i to neposredno iznad praga. Po pravilu, spoj se izvodi kosim rezom šina.
Ako se šine koloseka stubnih građevinskih dizalica polažu na polupragove ili na posebne betonske stope, mora se onemogućiti međusobno pomeranje polaganjem najmanje tri produžena praga u jednu deonicu koloseka (12 do 15 m) ili postavljanjem čvrstih čeličnih zatega. Pri izgradnji koloseka za portalnu dizalicu ili drugu dizalicu sa stalnim kolosekom položenim na tlo i sa odstojanjem između šina većim od 5 m ne moraju se postavljati čvrste čelične zatege između šina ako je bočno pomeranje šine onemogućeno na drugi način (betonskim nosačima, betonskim stopama sa utorom i sl.).
Šine kvadratnog oblika spajaju se pričvršćivanjem na donju ploču.
Na dilatacionim spojevima mora se omogućiti pomeranje šine samo u uzdužnom pravcu.
Član 123.
Posle polaganja šina koloseka na pragove ili polupragove prostor između pragova, odnosno polupragova mora se popuniti tucanikom, šljunkom ili peskom.
5. Montaža dizalica
Član 124.
Dizalica se montira prema crtežima proizvođača, a specifične i složene dizalice i prema projektu montaže.
Projekt montaže iz stava 1. ovog člana sadrži:
1) tehnički opis montaže i plan izvođenja radova na montaži;
2) izvod statičkog proračuna u uslovima montaže dizalice;
3) projekt montažne skele (statički proračun i odgovarajuće crteže) ako se dizalica montira pomoću skele.
Montaža čelične konstrukcije dizalice mora odgovarati propisima o tehničkim normativima za montažu čeličnih konstrukcija.
Zaštita od korozije dizalice i njenih delova određuje se projektom dizalice.
6. Pregledi i ispitivanja dizalice
Član 125.
Dizalica, njeni delovi i oprema podležu pregledima i ispitivanjima pre puštanja u rad (prvi pregled i ispitivanje), pregledima i ispitivanjima u određenim vremenskim intervalima i vanrednim pregledima i ispitivanjima.
Pregledi i ispitivanja u određenim vremenskim intervalima su: dnevni, nedeljni, mesečni, godišnji i generalni.
Pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme, pored rokova navedenih u stavu 2. ovog člana, mogu se vršiti i u drugim rokovima, zavisno od pogonske klase dizalice, uslova pod kojima dizalica radi, uputstva proizvođača dizalice, potreba i drugih okolnosti koje mogu uticati na sigurnost rada dizalice, njenih delova i opreme.
Pregled i ispitivanje dizalice mora se obaviti nakon dokaza statičke stabilnosti dizalične staze i dobijanja geodetskog snimka koloseka dizalice.
Član 126.
O izvršenom pregledu i ispitivanju pre puštanja u rad dizalice (prvi pregled i ispitivanje) daju se izveštaj i potvrda koji čine sastavni deo matične knjige dizalice.
Rezultati mesečnih, godišnjih i vanrednih pregleda i ispitivanja upisuju se u kontrolnu knjigu dizalice.
O izvršenom generalnom pregledu i ispitivanju izdaje se izveštaj i rezultati se upisuju u kontrolnu knjigu dizalice.
Član 127.
Pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme pre puštanja u rad (prvi pregled i ispitivanje) vrši se kod dizalica koje se isporučuju u kompletnom obliku odmah posle završene izrade, odnosno pre isporuke i kod dizalica koje se ugrađuju u objekte ili koje se zbog složenosti, odnosno glomaznosti konstrukcije mogu kompletirati tek na mestu korišćenja posle završene montaže, a pre puštanja u rad.
Član 128.
Dnevnim pregledom i ispitivanjem ispravnosti dizalice, njenih delova i opreme utvrđuju se, po pravilu, sledeće:
1) da li je vozna staza slobodna (pregled obe šine);
2) da li ispravno radi kočnica na pogonskom mehanizmu za pokretanje mosta, za pokretanje voznog vitla i za dizanje tereta;
3) da li su nosiva sredstva ispravna (vizuelni pregled kuke i užeta);
4) da li je rasklopni aparat ispravan (zatvoren, neoštećen itd.);
5) da li su ispravni električni klizni vodovi (da li na vodovima ili u njihovoj neposrednoj blizini ima promena, lomova usled pada nekog predmeta, velikog iskrenja itd.);
6) da li dizalična sklopka u kabini pravilno isključuje i uključuje struju;
7) da li funkcioniše hidraulična i pneumatska instalacija;
8) da li je ispravan uređaj za osiguranje dizalice od pokretanja vetrom;
9) da li su ispravne granične sklopke (krajnji isključivači) ugrađeni za ograničenje pojedinih kretanja;
10) da li je ispravno dugme za brzo isključenje u nuždi svih pogona dizalice;
11) da li je ispravan sistem za podmazivanje i da li su pritegnute mazalice;
12) da li je mobilna dizalica postavljena u granicama dozvoljenog nagiba;
13) da li kod mobilnih dizalica ispravno radi uređaj za spuštanje, dizanje i fiksiranje kraka;
14) da li uređaj za otvaranje i zatvaranje grabilice radi ispravno;
15) da li uređaji za prenos tereta pomoću nosivog elektromagneta rade ispravno.
Član 129.
Nedeljni pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme, pored pregleda i ispitivanja propisanih članom 128. ovog pravilnika, sastoji se, po pravilu, od:
1) pregleda stanja uzemljenja i ispravnosti vodova prema zemlji (vizuelni pregled spojeva šina i uzemljenja na oba kraja staze);
2) ispitivanja ispravnosti celokupnog osvetljenja;
3) vizuelnog pregleda prilaznih lestvica i ograde na stazi dizalice;
4) pregleda i podešavanja svih nosećih elemenata (kuke, užad, koturače i sl.) i uređaja za kočenje;
5) pregleda i izmene kontakata na kontrolerima, kontaktorima i oduzimačima;
6) pregleda ispravnosti uređaja za podmazivanje i dodavanje maziva;
7) pregleda spojnica i drugih elemenata za prenos snage, bez otvaranja reduktora ako to nije potrebno;
8) pregleda i podmazivanja mehaničkih delova električnih uređaja na elektromotorima, graničnim sklopkama (krajnjim prekidačima), kontrolerima i ostalom.
Član 130.
7Mesečni pregled i ispitivanje ispravnosti dizalice, njenih delova i opreme, pored pregleda i ispitivanja propisanih u članu 129. ovog pravilnika, sastoji se, po pravilu, od:
1) pregleda staza, spojeva šina i pričvršćenja uz konstrukciju ili nosivi betonski deo;
2) pregleda gornjeg i donjeg stroja dizalične staze dizalice sa kolosekom postavljenim na tlo;
3) pregleda kočnice na mehanizmu dizanja, uključujući i otkočnu napravu;
4) pregleda kočnice na uređaju za pokretanje mosta;
5 vizuelnog pregleda nosivih delova dizalice, koji su sastavni deo dizalice (traverze, kuke, užeta i njegovog namotavanja na bubanj, učvršćivanja užeta na bubanj, kotura i njihovih ležišta i osobina);
6) pregleda celokupnog osvetljenja;
7) vizuelnog pregleda pogona za pokretanje mosta voznog vitla i uređaja za dizanje tereta (točkova, osovina, zupčanika i ležaja reduktora);
8) podmazivanja mašću spoljnih zupčanika, dodavanja masti u mazalicu i dolivanja ulja u reduktore prema šemi podmazivanja;
9) vizuelnog pregleda rasklopnih aparata u kabini i na mostu (zategnutost, mehanička oštećenja izolatora i nasedanje kontakata);
10) pregleda oduzimača struje (ne smeju biti nagoreli i oštećeni);
11) vizuelnog pregleda električnih vodova od oduzimača struje do motora;
12) pregleda ispravnosti uređaja za kratko spajanje dizalice s dizaličnom stazom (metalni oduzimač mora dobro nalegati na šinu i stvoriti pouzdan električni i mehanički spoj između šina i mosta), pri čemu se vizuelno proverava premošćenje na spojevima samih šina i krajnjih uzemljivača;
13) ispitivanje ispravnosti blokiranja glavne sklopke s kontrolerima (svaki od kontrolera pojedinačno se pomakne iz nultog položaja i proverava mogućnost uključenja glavne sklopke na dizalici);
14) proveravanja električne grejalice, ventilatora i priključnog kabla;
15) proveravanja ispravnosti i delovanja graničnih sklopki (krajnjih isključivača) na vožnju mosta, vožnju voznog vitla i pogon dizanja u oba položaja;
16) proveravanja čistoće kućišta elektromotora, naročito perforacije zaštitnih kapa ventilatora;
17) kontrole stanja površina kliznih prstenova (prstenovi moraju biti čisti i glatki);
18) pregleda ispravnosti uložaka topljivih osigurača i bimetalnog releja i njihove podešenosti prema nazivnim vrednostima strujnog kola;
19) pregleda elektrouređaja na mehanizmu za dizanje i prenošenje tereta sa elektromagnetom (kablova, spojeva, utikača, bubnja za namotavanje kabla i ostalog u vezi sa elektromagnetom);
20) pregleda ispravnosti rada glavnih rasklopnih aparata (da li se svi kontakti isključuju pravovremeno), a naročito glavnog rasklopnog aparata koji se zaključava;
21) pregleda rada motora (osluškivanjem ili instrumentima) i kontrolera (otvaranjem njihovih kućišta i pregledom kontakata, četkice i dr.);
22) pregleda stanja uzemljenja i ispravnosti spojeva i vodova prema zemlji (vizuelni pregled spojeva šina i uzemljivača na oba kraja staze);
23) pregleda stanja hidraulične i pneumatske instalacije (zaptivenosti, nivoa ulja, prečistača itd.)
Član 131.
Godišnji pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme sastoji se, po pravilu, od detaljnog pregleda mašinskih uređaja, delova opreme, noseće konstrukcije, električnih uređaja i dizalične staze i ispitivanja pojedinih delova konstrukcije, uređaja, izolacije električne instalacije, elektromotora, elektroopreme i dizalice u celini.
Na osnovu nalaza o istrošenosti, delovi i oprema dizalice zamenjuju se ili se dizalica rekonstruiše.
Član 132.
Generalni pregled i ispitivanje dizalice koja radi pod teškim i vrlo teškim uslovima, njenih delova i opreme obavlja se, po pravilu, svake treće godine.
Rokovi za generalni pregled i ispitivanje dizalice koja radi pod lakim i srednjim uslovima, njenih delova i opreme ne mogu biti duži od pet godina.
Dizalice velike nosivosti (npr. u hidrocentralama) koje rade pod lakim uslovima, mogu se periodično ispitivati i u drugim rokovima, odnosno onda kada je na raspolaganju najveći teret (npr. rotor generatora). U tom slučaju probni teret upotrebljava se samo do veličine raspoloživog probnog tereta sa kojim se vrše sva ispitivanja.
Merenja brzine, snage i ugiba i kontrola osnovnih mera dizalice vrše se prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima. Naprezanje, po potrebi, proverava se elektrootpornim trakama (tenziometrima).
Na osnovu pregleda i ispitivanja daje se nalaz o istrošenosti delova, na osnovu čega se oni zamenjuju ili rekonstruišu.
Član 133.
Vanredni pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme obavlja se na dizalicama koje su pretrpele udes (havariju), nakon rekonstrukcije dizalice i nakon njenog premeštanja sa jednog na drugo mesto.
Član 134.
Pregled i ispitivanje dizalice, njenih delova i opreme pre puštanja u rad (prvi pregled i ispitivanje), generalni pregled i ispitivanje i vanredni pregled i ispitivanje sastoji se od:
1) detaljnog pregleda svih uređaja, opreme i delova, noseće konstrukcije i dizalične staze;
2) pregleda i ispitivanja električnih uređaja i instalacija dizalice, električnih sigurnosnih uređaja, kao i zaštitnog, odnosno gromobranskog uzemljenja, kontrolnog merenja otpornosti uzemljivača, zemljovoda i ukupne otpornosti sistema uzemljenja;
3) pregleda i ispitivanja pri radu bez opterećenja svih mehanizama dizalice, zaštitnih i sigurnosnih uređaja, kočnica, uređaja za upravljanje i instalacija za osvetljenje, ventilaciju, grejanje i signalizaciju;
4) opterećenja dizalice probnim teretom radi proveravanja sigurnosti uređaja za dizanje, prenošenje, odnosno spuštanje tereta;
5) opterećenja dizalice nazivnim teretom radi proveravanja ispravnosti dejstva svih mehanizama uređaja za dizanje, prenošenje, odnosno spuštanje tereta i njihovih kočnica;
6) proveravanja stabilnosti dizalica prema jugoslovenskom standardu za dizalice, osim za dizalice za koje se na osnovu proračuna ili iskustva može nesumnjivo utvrditi odsustvo značajnih momenata preturanja;
7) merenja naprezanja najviše opterećenog dela noseće konstrukcije (prema potrebi);
8) merenja brzine dizalice pri nazivnom teretu;
9) kontrole osnovnih mera dizalice;
10) provere ugiba konstrukcije dizalice pri ispitivanju sa probnim teretom, odnosno provere vraćanja konstrukcije u prvobitan položaj.
Član 135.
U energetskim ili procesnim objektima ili kod montažnih radova, dizalica se može koristiti za dizanje tereta težih od nazivnih, s tim što se moraju ponovo proračunati, modifikovati i odrediti ograničenja koja obezbeđuju siguran rad dizalice.
U slučaju iz stava 1. ovog člana dizalica i njena staza moraju se probno ispitati sa teretom koji je najmanje jednak novom nazivnom teretu koji će se dizati. Ispitivanje mora obuhvatiti dizanje i spuštanje, kao i, po potrebi, vožnju tereta.
Dizanje težih tereta od nazivnog tereta pod uslovima iz st. 1. i 2. ovog člana može se izvršiti samo jedanput, što se mora evidentirati u kontrolnoj knjizi dizalice.
Član 136.
Probni teret za ispitivanje dizalice, prema članu 134. tačka 4. ovog pravilnika, pri prvom ispitivanju iznosi 1,25, a pri svakom narednom ispitivanju 1,10 od nazivnog tereta.
Pri ispitivanju dizalice sa probnim teretom sva kretanja moraju se izvoditi pojedinačno u najnepovoljnijim položajima tereta i pažljivo. Novo kretanje može početi tek kada su se prigušile oscilacije prouzrokovane prethodnim kretanjem.
Probni teret mora da se zaustavi i sigurno drži pri normalnom isključivanju upravljačkog uređaja, kao i pri prekidu pogonske energije u pravcu spuštanja.
Član 137.
Pri ispitivanju dizalice sa nazivnim teretom izvode se sva kretanja pri najvećoj brzini. Kočnice uređaja za dizanje moraju se zaustaviti i držati teret čak i ako se dovod pogonske energije prekine pri punoj brzini spuštanja. Mora se proveriti dejstvo svih sigurnosnih uređaja.
Član 138.
Posle ispitivanja mora se izvršiti vizuelni pregled cele dizalice i očitavanje instrumenata.
Član 139.
Pri probnom ispitivanju mobilnih dizalica sa krakom mora se proveriti stabilnost dizalice. Probno ispitivanje izvodi se na ravnom, vodoravnom i čvrstom terenu, pri čemu dohvat mora odgovarati nosivostima određenim tehničkom dokumentacijom.
Dizalica sa probnim teretom se ne sme preturiti i mora ostati oslonjena najmanje na tri tačke. Dohvat tereta meri se od ose okretanja dizalice do vertikalne ose težišta tereta. Ispitivanje se izvodi sa određenim krakom, odnosno produžecima za najveći i najmanji dohvat sa odgovarajućim probnim teretom. Ispitivanje se obavlja kad nema vetra.
7. Tehnička dokumentacija dizalice
Član 140.
Dizalicu u prometu mora pratiti dokumentacija za rukovanje, održavanje, pregled i eventualnu montažu dizalice, koja sadrži:
1) tehnički opis;
2) uputstvo za rukovanje prema jugoslovenskom standardu za dizalice, s tim da uputstvo za rukovanje pokretnim dizalicama sa obrtnim ili nagibnim krakom koje bi se pri radu mogle preturiti mora sadržati i sva ograničenja za potrebnu stabilnost i jačinu vetra kod koje se mora staviti dodatno sidrenje ili drugo osiguranje;
3) uputstvo za održavanje prema jugoslovenskom standardu za dizalice;
4) crtež dizalice sa osnovnim merama u radnom prostoru;
5) spisak svih sklopova delova sa oznakama brojeva crteža ili karakterističnim brojevima koji služe za naručivanje;
6) skice sklopova sa podacima potrebnim za održavanje i naručivanje habajućih elemenata;
7) funkcionalnu šemu električne instalacije sa podacima o elementima za rukovanje i održavanje;
8) izvod iz statičkog proračuna za noseću čeličnu konstrukciju;
9) šemu noseće i druge užadi sa podacima o kvalitetu, konstrukciji i merama;
10) šemu podmazivanja svih mehanizama dizalice sa podacima o vrsti i kvalitetu ulja, odnosno masti;
11) dokaze o kvalitetu osnovnog i dodatnog materijala za zavarivanje upotrebljenog za naročito opterećene delove čelične konstrukcije dizalice, dokaz o kvalitetu zavarivanja i dokaz o kvalitetu delova za koje se to izričito traži ovim pravilnikom;
12) matičnu knjigu dizalice, prema jugoslovenskom standardu za dizalice, osim za dizalice nosivosti do 1000 kg i tipske nepokretne (prenosive) koturače i čekrke nosivosti do 20 t, koji ne moraju imati matičnu knjigu;
13) kontrolnu knjigu za održavanje dizalice (u daljem tekstu: kontrolna knjiga) prema jugoslovenskom standardu za dizalice.
Član 141.
Dizalice u prometu moraju biti snabdevene garantnim listom.
Garantni rok za dizalice ne može biti kraći od jedne godine.
Rok u kome je davalac garancije dužan da postupi po zahtevu korisnika garancije ne može biti duži od 10 dana od prijema tog zahteva.
Rok obezbeđenog servisiranja dizalice ne može biti kraći od deset godina, računajući od dana predaje novograđene dizalice na upotrebu.
8. Održavanje dizalica
Član 142.
Dizalica se mora održavati u redovnim intervalima prema uputstvu proizvođača, naročito vodeći računa o brzohabajućim i delovima bitnim za sigurnost pogona (užad, kočnice, pogonski zupčanici i drugo).
Član 143.
Neispravna pokretna dizalica mora se, radi opravke, dovesti na kraj dizalične staze ili na mesto na kome ne ometa rad u pogonu niti ugrožava bezbednost pri prolazu ispod, odnosno pored dizalice.
Ako na zajedničkoj dizaličnoj stazi radi više dizalica, prethodno se mora odrediti mesto pogodno za opravku neispravne dizalice i moraju se provesti potrebne tehničke mere zaštite za bezbedan rad na dizalici (zaštitne ograde, isključenje struje blokiranjem kliznih vodova, upozoravajući natpisni graničnik na šinama i sl.).
Član 144.
Pre početka opravke na dizalici, mora se isključiti dovod struje na dizalicu isključenjem rasklopnog aparata za priključenje na mrežu, koji se u tako isključenom položaju mora zaključiti.
Ako, zbog rada dveju ili više dizalica, na zajedničkoj dizaličnoj stazi nije moguće isključiti rasklopni aparat za priključenje na mrežu, moraju se prethodno isključiti oduzimači na glavnim vodovima, a ako ni to nije moguće, dovod struje se mora isključiti dizaličnom sklopkom.
9. Rukovanje dizalicama
Član 145.
Dizalicom se mora rukovati prema uputstvu za rukovanje dizalicom. Uputstvo za rukovanje dizalicom daje proizvođač prema jugoslovenskom standardu za dizalice.
Pri radu sa dizalicom zabranjeno je:
1) opterećivati dizalicu teretom većim od dozvoljene nosivosti dizalice (osim pri probnom opterećenju);
2) koristiti sigurnosne uređaje (granične sklopke - krajnje isključivače, zaštitne automatske sklopke i dr.) kao radne uređaje;
3) upotrebljavati otpornike regulatora brzine i snage komandnog uređaja za zagrevanje radnog mesta;
4) podizati teret sa koso postavljenim užetom; ljuljanjem spuštati teret na mesto koje se nalazi van granice manipulacionog prostora dizalice (mosne ili druge dizalice sa kukom); prenositi radnike na teretu, odnosno sklopu (uređaju) za prihvatanje tereta (radnoj platformi i sl.) ako takvo sredstvo nije za to posebno opremljeno;
5) direktno vući vozilo na šinama pomoću mosne dizalice ako za to ne postoji poseban uređaj (vodeći kotur pričvršćen za tlo koji obezbeđuje vertikalan položaj teretnog užeta i sl.);
6) ostavljati teret da bez potrebe visi na kuki, odnosno užetu dizalice (za vreme prekida rada ili nestanka struje i sl.);
7) opterećenom dizalicom istovremeno obavljati više radnih operacija nego što to dozvoljava upravljački sistem dizalice pri potpuno zauzetim rukama ako to uputstvom proizvođača dizalice nije predviđeno i dizati, odnosno spuštati teret uz istovremeno kretanje voznog vitla na nosećem užetu (kablu) kabl-dizalice;
8) činiti pun okret kraka bez povratka ako dizalica nije za to konstruisana (građevinska stubna dizalica sa horizontalnim krakom i gipkim dovodnim kablom i sl.);
9) podizati teret koji nije slobodan (nalazi se ispod drugog tereta) ili čupati predmete učvršćene (ukopane) za zemlju ili zamrznute u zemlji;
10) dizati i prenositi opasne terete (rastopljeni metal, kiseline, eksplozivne materije, radioaktivne materije, boce sa komprimovanim gasovima i sl.) ako prethodno nisu preduzete posebne tehničke mere zaštite protiv udara ili zakačinjanja tereta za okolne predmete, odnosno protiv pada tereta sa zahvatnog sredstva dizalice (kuke sa osiguračem, mreže i sl.);
11) zaustavljati pokret stavljanjem komandi u suprotan pravac ako pogon nije za to osposobljen;
12) manipulisati dizalicom bez signaliste ako dizaličar nije u mogućnosti da sa svog radnog mesta u potpunosti prati kretanje tereta pri dizanju, prenošenju ili spuštanju, odnosno nosećeg ili zahvatnog sredstva;
13) manipulisati teretom ako znakove daje više lica.
Član 146.
Način davanja rukom znakova za izvođenje potrebnih pokreta dizalicom utvrđen je jugoslovenskim standardom za dizalice.
Član 147.
Pre vezivanja tereta nesimetričnog oblika teret mora biti postavljen na drvene podmetače tako da se uže ili lanac mogu slobodno provući ispod tereta. Pre konačnog podizanja tereta nesimetričnog oblika čija težina dostiže graničnu vrednost nosivosti dizalice mora se proveriti ravnoteža tereta i sigurnost veza davanjem znaka za podizanje tereta na visinu ne veću od 100 mm od tla.
Pri vezivanju tereta sa oštrim ivicama, lanci, odnosno užad moraju se zaštititi od deformacija podmetanjem između oštrih ivica tereta i lanaca, odnosno užadi podmetača od drveta ili podmetača od elastičnog materijala.
10. Kabl-dizalice
Član 148.
Pod kabl-dizalicom, u smislu ovog pravilnika podrazumeva se dizalica sa pokretnim teretnim kolicima koja se kreću na čeličnom užetu.
Član 149.
Koeficijent stabilnosti nosećeg (čvrstog) stuba (tornja) užeta u bilo kom pravcu i po najnepovoljnijim uslovima osnovnog i dopunskog opterećenja (sile inercije, opterećenja od vetra, snega, leda i dr.) ne sme biti manji od 1,2.
Koeficijent stabilnosti balansnog stuba kabl-dizalice u ravni upravnoj na noseće uže ne sme biti manji od 1,2.
Član 150.
Noseća čelična užad razapeta između stubova kabl-dizalice moraju biti zatvorene konstrukcije (sa nosećim strukovima oklopljenim profilisanim žicama).
Na kabl-dizalicama postavljenim za radove koji traju do jedne godine mogu se umesto užadi iz stava 1. ovog člana upotrebljavati čelična jednoslojno zavojna užad ili višestruka obična čelična užad bez organskog jezgra.
Noseća čelična užad na kabl-dizalici moraju biti iz celog komada bez nastavljanja.
Čelična užad na kabl-dizalici koja služe za nošenje električnih vodova, kao i čelična užad za učvršćenje nosećeg i balansnog stuba moraju biti ispletena od pocinkovanih žica bez vlaknastog jezgra.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, za nošenje električnih vodova mogu se koristiti i čelična višeslojna užad ispletena od svetlih žica sa vlaknastim jezgrom.
Član 151.
Teretna kolica kabl-dizalice moraju biti konstruisana tako da je nemoguć njihov pad u slučaju loma ili spadanja voznih točkova sa nosećeg užeta.
Donji deo postolja teretnih kolica i gornji deo koturače, odnosno zahvatnog sredstva moraju na odgovarajući način biti zaštićeni elastičnim odbojnicima od međusobnog sudara u slučaju otkazivanja granične sklopke (krajnjeg isključivača) mehanizma za dizanje, odnosno spuštanje tereta.
Član 152.
Mehanizam za dizanje, odnosno spuštanje tereta na kabl-dizalici mora imati automatski isključivač struje, koji sigurno zaustavlja pogon za dizanje zahvatnog sredstva ako odstojanje između elastičnih odbojnika delova teretnih kolica i zahvatnog sredstva iznosi 1 m, odnosno ako pri spuštanju tereta na bubnju vitla ostanu najmanje tri navoja užeta.
Član 153.
Mehanizam vožnje teretnih kolica kabl-dizalica mora imati uređaj za automatsko zaustavljanje kolica na odstojanju od najmanje 5 m od radnih platformi na tornjevima ili stubovima kabl-dizalice, odnosno od konstrukcije stubova ili od kontrolnih kolica za pregled nosećih užadi.
Posle isključenja pogona kretanja automatskim isključivačem, vožnja radi približavanja teretnih kolica radnoj platformi ili kontrolnim kolicima na odstojanje manje od 5 m dopušta se samo uz posebnu opreznost i minimalnu brzinu kretanja teretnih kolica.
Član 154.
Kabl-dizalica sa paralelnim kretanjem oba kraja nosećeg užeta mora imati graničnik iz člana 108. stav 1 ovog pravilnika za automatsko zaustavljanje kretanja tornjeva, odnosno mašinskih kućica i signalni pokazivač ugla iskošenja postavljen u kabini dizalice ako iskošenje nosećeg užeta prelazi veličinu predviđenu projektom dizalice.
Član 155.
U kabini dizalice moraju biti postavljeni pokazivači položaja (odstojanja) zahvatnog sredstva u odnosu na nivo gradilišta, odnosno na noseće uže i pokazivač stanja grabilice, odnosno drugog zahvatnog sredstva (otvoreno - zatvoreno) ako se otvaranjem ili zatvaranjem zahvatnog sredstva upravlja iz kabine, odnosno ako zbog lokacije tornja, udaljenosti zahvatnog sredstva, atmosferskih prilika (kiša, magla i dr.) ili drugih okolnosti nije moguće iz kabine pratiti kretanje i stanje zahvatnog sredstva sa teretom.
Član 156.
Kabl-dizalica sa pokretnim stubovima (tornjevima) ili sa nepokretnim (stabilnim) stubovima (tornjevima) i pokretnim mašinskim kućicama mora imati anemometar sa signalnim uređajem za davanje zvučnog signala kada se jačina vetra približi granici stabilnosti predviđenoj projektom za bezbedan rad dizalice (njihanje nosećeg užeta, njihanje zahvatnog sredstva i dr.).
Član 157.
Teretna kolica moraju imati radnu platformu za obavljanje kontrolnih pregleda nosećih i ostalih čeličnih užadi razapetih između stubova kabl-dizalice. Radna platforma mora biti široka najmanje 600 mm. Ograda radne platforme mora biti čvrsta i visoka najmanje 1,20 m. Ako ograda nije pune izvedbe, međuprostor ograde mora biti popunjen sa najmanje tri uzdužna metalna štapa. Pri dnu ograde mora da se postavi puna ivična zaštita visine najmanje 150 mm. Na mestu predviđenom za ulazak na radnu platformu moraju se nalaziti čvrsta vrata sa bravom koja sprečava njihovo nenamerno otvaranje.
Ako na kabl-dizalici postoje posebna kontrolna kolica za obavljanje pregleda, za radnu platformu, ogradu i vrata takvih kolica važe odredbe stava 1. ovog člana.
Član 158.
Na tornjevima ili stubovima kabl-dizalice, na mestima pričvršćenja noseće užadi, kod ulaza u kabinu dizalice, na platformi teretnih ili kontrolnih kolica, kao i na drugim mestima predviđenim za pristup radi pregleda i održavanja delova i opreme kabl-dizalice, moraju se postaviti sigurni prilazi, prolazi i radne platforme. Širina radne platforme na vrhu tornja mora iznositi najmanje 1 m. Ograda i podovi na prilazima, prolazima i radnim platformama moraju odgovarati odredbama člana 51. ovog pravilnika.
Član 159.
Prostorija sa mehanizmima za vožnju, vuču, dizanje i druge vrste pogona kabl-dizalice i kabina dizalice moraju da ispunjavaju sledeće uslove:
1) da su dobro osvetljene dnevnom i veštačkom svetlošću od najmanje 80 ldž;
2) da su dovoljno prostrane; međusobno odstojanje pojedinih mehanizama u prostoriji, kao i odstojanje između mehanizama i zidova prostorije ne sme biti manje od 600 mm;
3) da širina i visina ulaznih vrata prostorije sa mehanizmima omogući lako i bezopasno unošenje, odnosno iznošenje kabastih sklopova mehanizama koji se ne mogu dalje rastavljati (elektromotora, zupčanika i dr.); visina ulaznih vrata ne sme biti manja od 1,8 m;
4) da je upravljačko mesto dizaličara postavljeno tako da dizaličar ima dobar pregled i uvid u kretanje teretnih kolica, zahvatnog sredstva i tereta;
5) da su pokazivači iskošenja nosećeg užeta, položaja i stanja zahvatnog sredstva i jačine vetra iz čl. 154, 155. i 156. ovog pravilnika, kao i drugi pokazivači kretanja delova kabl-dizalice postavljeni u kabini tako da se mogu pratiti;
6) da su komandne ručice ili tasteri svih kretnji kabl-dizalice i delova kabl-dizalice (zatvaranje-otvaranje zahvatnog sredstva), kao i signalnih uređaja postavljeni na upravljačko mesto dizalice tako da se njima može lako rukovati.
Član 160.
Između upravljačkog mesta kabl-dizalice i mesta manipulacije - zahvatnog sredstva na gradilištu mora se postaviti sigurna komunikaciona veza pomoću telefonskog uređaja, radio-uređaja, televizijskog uređaja i drugih komunikacionih sredstava, zavisno od konstrukcije kabl-dizalice, njene lokacije, vrste tehnološkog procesa na gradilištu, obima gradilišta, visine i dužine razapetog nosećeg užeta i drugih uslova od kojih zavisi siguran rad na gradilištu.
Član 161.
U matičnu knjigu, pored osnovnih tehničkih podataka za kabl-dizalicu, moraju se uneti i sledeći podaci:
1) veličina najvećeg dozvoljenog iskošenja nosećeg užeta (ugla između normale na pravac kretanja i stvarnog pravca užeta);
2) projektom predviđen najveći ugib nosećeg užeta i dozvoljeno odstupanje;
3) dozvoljen uspon dizalične staze u uzdužnom pravcu;
4) dozvoljena razlika u visini dizaličnih šina u poprečnom pravcu na pravac kretanja;
5) dozvoljena razlika horizontalnog odstojanja između šine dizalične staze na stabilnom tornju i šine dizalične staze na suprotnom balasnom tornju (stubu) ili na tlu (samo kod paralelnog kretanja krajeva užadi).
Član 162.
Kabl-dizalica, pored dokumentacije iz člana 140. ovog pravilnika, mora imati i sledeću dokumentaciju:
1) potvrdu o tehničkom prijemu metalne konstrukcije kabl-dizalice;
2) dokaz o kvalitetu zavarenih delova metalne konstrukcije kabl-dizalice;
3) dokaz o tehničkom prijemu temelja i dizaličnih staza sa podacima o izvršenim geodetskim merenjima pravca i visine;
4) dokaz o ispravnosti pričvršćenja noseće užadi za konstrukciju tornjeva (stubova), odnosno za pokretne kućice mehanizama;
5) dokaz o proveravanju ugiba noseće užadi;
6) dokaz o proveravanju položaja balansnog tornja (stuba).
Član 163.
Ugib nosećeg užeta ispituje se pri položaju teretnih kolica u sredini između tornjeva i sa najvećim dozvoljenim opterećenjem. Stvarni ugib nosećeg užeta ne sme biti veći od ugiba predviđenog proračunom.
Položaj balasnog tornja (stuba) utvrđen projektom ispituje se postavljanjem neopterećenih teretnih kolica u neposrednu blizinu suprotnog (stabilnog) tornja (stuba).
Pri proveravanju dizaličnih staza meri se uzdužni uspon šina koloseka, da li su šine prave i da li su horizontalne u poprečnom preseku i rastojanje između šina koloseka na jednom i drugom tornju, odnosno rastojanje šina između dizaličnih staza stuba.
Član 164.
Noseće čelično uže kabl-dizalice mora se održavati u ispravnom stanju pregledima prema članu 125. ovog pravilnika i povremenim podmazivanjem prema tehničkom uputstvu proizvođača.
Ako je uže iz stava 1. ovog člana zatvorene konstrukcije (oklopljeno), mora se zameniti ako se pri pregledu takvog užeta utvrdi da na najoštećenijem mestu na dužini od 1 m ima više od 17% pokidanih žica od ukupnog broja žica u spoljnjem zaštitnom oklopu, odnosno da su pokidane dve susedne žice u zaštitnom oklopu.
Ako je uže iz stava 1. ovog člana otvorene konstrukcije (spiralno uže), mora se zameniti ako se pri pregledu takvog užeta utvrdi da na najoštećenijem mestu na dužini od 1 m ima više od 10% pokidanih žica od ukupnog broja žica u užetu.
Ako se na užetu iz stava 1. ovog člana utvrdi da je procenat pokidanih žica manji od propisanog u stavu 2, odnosno stavu 3. ovog člana, dalja upotreba takvog užeta dozvoljava se samo uz pojačan nadzor nad stanjem nosećeg užeta.
Član 165.
Pokretna kabl-dizalica mora imati uređaj sidrenja za šine koloseka (ručna ili automatska klešta i dr.).
Kabl-dizalica koja se pri radu povremeno premešta po koloseku može da ima ručni uređaj za sidrenje, a kabl-dizalica koja se pri radu češće premešta po koloseku mora imati automatski uređaj za sidrenje.
Posle svakog prekida rada kabl-dizalica se mora usidriti pomoću uređaja iz stava 1. ovog člana.
11. Mobilne dizalice
Član 166.
Na mobilnim dizalicama mehanizam za dizanje mora da ostvari 125% nazivne vučne sile užeta i da drži teret u obešenom položaju. Mehanizam za spuštanje mora da izdrži 125% nazivne vučne sile ograničene čvrstoćom užeta ili sposobnošću spojnice ili kočnice.
Mehanizam za dizanje kraka na mobilnim dizalicama mora biti sposoban da podigne krak i 125% nazivnog tereta.
Ako mehanizam za okretanje kraka nije samokočni, mora se ugraditi kočnica za sprečavanje okretanja.
Član 167.
Komande za dizanje tereta i kraka i za okretanje i teleskopiranje kraka moraju se vratiti u neutralan položaj po prestanku delovanja sile na njih.
Na komandnim polugama za opsluživanje rukom potrebna sila ne sme prelaziti 150 N, a za opsluživanje nogom 200 N. Dužina putovanja komandnih poluga za opsluživanje rukom, ne sme biti veća od 350 mm, a za opsluživanje nogom veća od 250 mm.
Član 168.
Pri sistemu vožnje gusenicama mobilna dizalica mora bez tereta savladati uspon pod nagibom 30% na ravnom, čvrstom i suvom terenu. Ovaj tip dizalice mora biti sposoban da se kreće levo ili desno u bilo kom pravcu vožnje. Ovom dizalicom se upravlja sa položaja vozača na okretnoj gornjoj konstrukciji.
Član 169.
Kočnica za vožnju mora držati dizalicu u radnim uslovima i pri najvećem nagibu terena.
Član 170.
Kod dizalica sa konzolnim podupiračima, točkovi ili gusenice koje se nalaze u granicama podupirača moraju se potpuno rasteretiti.
Član 171.
Maksimalna masa protivtegova određuje se stabilnošću unatrag, i to na čvrstoj i ravnoj površini kod najkraćeg dohvata kraka pri najmanjem radijusu, sa kukom, koturačom ili grabilicom na tlu i sa podupiračima podignutim od tla.
Na dizalicama sa gusenicom za određivanje mase protivtega horizontalno odstojanje između težišta dizalice i ose okretanja mora da je manje od 70% radijalnog odstojanja ose okretanja od zadnje ivice preturanja u najmanje stabilnom pravcu.
Kod dizalica sa točkovima za određivanje mase protivtega celokupno opterećenje svih točkova na strani šasije ispod kraka mora da je najmanje 15% od celokupne mase dizalice ako je uzdužna osa gornjeg okretnog dela dizalice nameštena pod uglom od 90o prema uzdužnoj osi šasije vozila dizalice. Ako je uzdužna osa okretnog gornjeg dela u istom pravcu sa uzdužnom osom šasije vozila u bilo kom smeru, za određivanje mase protivtega celokupno opterećenje svih točkova na manje opterećenoj strani šasije mora da je najmanje 15% od celokupne mase dizalice.
Član 172.
Teleskopski krak mora imati pokazivač dužine (od minimalnog do maksimalnog položaja) koji je dizaličaru lako uočljiv sa upravljačkog mesta dizalice.
Član 173.
Krak mora imati zaustavljače protiv pada unatrag na nagnutom terenu ili pri jakom vetru u vidu odbojnika, hidrauličkog cilindra i sl.
Član 174.
Najveća nosivost mobilnih dizalica iznosi 75% od tereta na granici stabilnosti za isti radijus. U nosivost ulazi i težina tereta i težina grabilice ili slične zahvatne naprave.
Najveće nosivosti se odnose na pravac najmanje stabilnosti dizalice.
Nije dozvoljeno prenositi teret preko prednjeg dela vozila dizalice.
Član 175.
Koeficijent sigurnosti užeta mora bitio veći od pet.
Član 176.
Odnos prečnika bubnja i užnica na centru užeta prema nazivnom prečniku užeta mora biti veći od sledećih vrednosti:
-----------------------------------------------------
Element Najmanji odnos
-----------------------------------------------------
bubanj za dizanje tereta 16,0:1
užnica za dizanje tereta (rotirajuća) 18,0:1
užnica za izravnanje za dizanje tereta 14,0:1
užnica za izravnanje za dizanje kraka 12,5:1
bubanj za dizanje kraka 14,0:1
užnica za dizanje kraka 16,0:1
-----------------------------------------------------
Član 177.
Mobilna dizalica mora u kabini imati vidljivu tablicu sa sledećim podacima:
1) najveća nosivost dizalice za odgovarajuće radijuse pri određenoj dužini kraka;
2) nosivost dizalice pri izvlačenju kraka;
3) najveća nosivost dizalice za odgovarajući broj grana užeta;
4) najveća nosivost dizalice kada se upotrebljavaju različite dužine produžetaka kraka za odgovarajuće radijuse.
Član 178.
Spojnice i kočnice moraju imati mogućnost podešavanja zbog habanja.
Član 179.
Mehanizam okretanja kraka mora omogućiti lagan start i zaustavljanje sa različitim stepenima ubrzavanja i usporavanja.
Član 180.
Kabina dizalice mora imati prozore sa dobrim pregledom manipulacionog prostora. Svi prozori moraju biti od sigurnosnog stakla.
Vrata kabine moraju biti zaštićena od nenamernog otvaranja ili zatvaranja za vreme pogona dizalice. Vrata sa šarnirima u blizini dizaličara moraju se otvarati na spoljašnju stranu, a klizna vrata moraju kliziti unatrag pri otvaranju.
Stepenice i ručni držači moraju omogućiti ulaz i izlaz iz kabine i pristup na krov kabine.
Izduvni gasovi motora sa unutrašnjim sagorevanjem moraju se cevima odvoditi na stranu kabine što dalje od upravljačkog mesta dizalice. Sve izduvne cevi na prilazu radnom mestu ili kod upravljačkog mesta dizaličara, kao i zagrejani delovi moraju biti toplotno izolovani.
Član 181.
Podupirači mobilnih dizalica moraju imati mogućnost učvršćenja kako u izvučenom tako i u uvučenom položaju.
12. Hidraulični uređaji na dizalici
Član 182.
Sigurnosni ventili, hidroakumulatori, hidrocilindri, hidromotori i pumpe, cevovodi i creva koji rade pod pritiskom moraju imati potvrdu o kvalitetu.
Član 183.
Hidraulična oprema mora biti projektovana i izrađena tako da pri pravilnoj upotrebi ne može doći do havarije dizalice ni onda kada dođe do prekida dovoda energije, oštećenja ili prekida cevovoda, creva ili njihovih spojeva, kao i kvara na hidrauličnim uređajima. Pri tom se odgovarajući pogonski mehanizmi moraju automatski zaustaviti čak i kada se upravljački uređaji ne nalaze u nultom položaju ili nastaviti kontrolisano kretanje.
Član 184.
Hidraulični savitljivi vodovi i cevovodi pod pritiskom moraju biti proračunati koeficijentom sigurnosti, i to:
1) čelične cevi između hidrauličnog upravljačkog uređaja i radnog cilindra s koeficijentom sigurnosti većim od 2,2;
2) čelične cevi koje nemaju sigurnosne ventile protiv povećanja pritiska iznad dozvoljenog, a koji može da izazove lom cevi, koeficijentom sigurnosti većim od 5,5;
3) savitljivi vodovi između hidrauličnog upravljačkog uređaja i radnog cilindra koeficijentom sigurnosti većim od 5.
Za čelične cevi koeficijent sigurnosti određuje se u odnosu na konvencionalni napon tečenja, a za creva u odnosu na zateznu čvrstoću.
Član 185.
Cevovodi pod pritiskom moraju se ispitati pod pritiskom većim za 50% od nazivnog (radnog) pritiska, pri čemu mora biti obezbeđena hermetičnost sistema.
Član 186.
Hidraulični savitljivi vodovi treba da se postave na dizalicu tako da je nemoguće njihovo mehaničko oštećenje usled povezivanja sa čeličnom konstrukcijom.
Hidraulični savitljivi vodovi koji se nalaze u neposrednoj blizini radnog mesta dizaličara moraju biti uvučeni u čeličnu cev ili imati drugu odgovarajuću zaštitu.
Član 187.
Cevovodi hidrosistema moraju biti sigurno pričvršćeni tako da je nemoguće njihovo pomeranje i oštećenje, kao i narušavanje hermetičnosti spojeva.
Član 188.
Hidroakumulator se mora postaviti u hidrosistem tako da je obezbeđeno sledeće:
1) zaštita od previsokog pritiska u njemu pri punjenju sigurnosnim hidroventilom;
2) provera pritiska u hidroakumulatoru;
3) pražnjenje hidroakumulatora;
4) mogućnost odvajanja hidroakumulatora od hidrosistema.
Ako se pritisak u hidroakumulatoru spusti ispod dozvoljenog, na upravljačkom pultu se mora pojaviti svetlosni ili zvučni signal.
Na dizalicama koje u sastavu hidroopreme imaju i hidroakumulator mora na vidnom mestu da stoji natpis ili odgovarajući simbol: "OPREZNO! HIDROAKUMULATOR! PRE DEMONTAŽE SISTEMA HIDROAKUMULATOR ISKLjUČITI ILI SMANjITI PRITISAK DO ATMOSFERSKOG".
Član 189.
Kod hidrauličnih upravljačkih uređaja mora biti isključena mogućnost nenamernog uključenja upravljačkih poluga. Potrebna sila na upravljačkim ručnim polugama ne sme da bude veća od 150 N, a na nožnim pedalama ne veća od 200 N.
Hidraulični upravljački uređaji koji nisu stalno uključeni posle prekida delovanja moraju da se vrate u početni položaj i da isključe ili zaustave odgovarajući pogonski mehanizam.
Član 190.
Ako se prekine dovod energije na dizalicu ili na njene centralne agregate, svi uključeni hidraulični pogonski mehanizmi moraju automatski da se zaustave iako se upravljački elementi ne nalaze u nultom položaju.
Pri uspostavljanju dovoda energije mora biti isključena mogućnost nekontrolisanog pokretanja pogona.
Pri prekidu dovoda energije mora da bude omogućeno spuštanje tereta, kao i spuštanje ili uvlačenje strele do položaja u kome je dizalica bezbedna čak i pri dejstvu vetra ili položaj u kome se izvršava neophodna tehnološka operacija.
Član 191.
Na upravljačkom pultu moraju da se postave signalni uređaji koji će davati informacije o pritisku, temperaturi i drugim parametrima koji su važni sa aspekta sigurnosti hidrauličnih uređaja pogonskih mehanizama, a čije dejstvo rukovalac ne vidi neposredno.
II - ZAVRŠNE ODREDBE
Član 192.
Odredbe ovog pravilnika, osim odredaba čl. 125. do 139. (o pregledu i ispitivanju dizalice), čl. 142. do 144. (o održavanju dizalice) i čl. 145. do 147. (o rukovanju dizalicom) neće se primenjivati na dizalice, njihove delove i opremu koji su projektovani, koji su u fazi izrade, odnosno koji su proizvedeni pre dana stupanja na snagu ovog pravilnika.
Član 193.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaju da važe Pravilnik o opštim merama i normativima zaštite pri radu sa dizalicama ("Službeni list SFRJ", br. 30/69) i odredbe čl. 450, 602, 603, 604, 605, 606, 612, 613, 614. i 615. Pravilnika o tehničkim normativima za livničku industriju ("Službeni list SFRJ", br. 14/79).
Član 194.
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku šest meseci od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".
Br. 06/01-48/3
16. januara 1991. godine
Beograd
Direktor
Saveznog zavoda za standardizaciju
Veroljub Tanasković, s. r.