ZAKON

O ZAŠTITI OD JONIZUJUĆIH ZRAČENjA

(Objavljen u "Sl. listu SRJ", br. 46 od 4. oktobra 1996; "Sl. glasniku RS" br. 85/05 i 101/2005)

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim zakonom propisuju se mere zaštite života i zdravlja ljudi i životne sredine od štetnog dejstva jonizujućih zračenja u proizvodnji, prometu i korišćenju izvora jonizujućih zračenja, mere sigurnosti pri korišćenju nuklearne energije i nadzor nad sprovođenjem tih mera i odgovornost za nuklearne štete.

Član 2.

Navedeni izrazi, u smislu ovog zakona, imaju sledeće značenje:
1) jonizujuće zračenje je elektromagnetsko ili čestično zračenje koje može da jonizuje materiju i da izazove oštećenje ćelija živih organizama;
2) zaštita životne sredine je skup mera kojima se sprečava štetno dejstvo jonizujućeg zračenja u životnoj sredini i otklanjaju posledice tog zračenja;
3) izvori jonizujućeg zračenja su materije, uređaji i objekti koji emituju ili mogu da emituju jonizujuće zračenje;
4) radioaktivni materijal je materijal koji sadrži jedan radionuklid ili više radionuklida čija je ukupna i specifična aktivnost iznad propisanih granica;
5) radioaktivni otpadni materijal je radioaktivni materijal koji se ne planira za dalju upotrebu;
6) nuklearni materijal je materijal koji sadrži uranijum, torijum ili plutonijum iznad propisanih granica;
7) nuklearni objekat je objekat u kome se koristi nuklearni materijal, osim nuklearnih elektrana, postrojenja za proizvodnju nuklearnih goriva i postrojenja za preradu isluženog nuklearnog goriva;
8) nuklearna sigurnost je skup mera kojima se obezbeđuju uslovi za rad nuklearnog objekta, sprečavaju nuklearni udesi ili ublažavaju njihove posledice odnosno smanjuje radijacioni rizik na propisani nivo;
9) radijacioni rizik je opasnost ozračivanja izražena kao proizvod verovatnoće nastanka nuklearnog udesa i efektivne doze zračenja koju bi pri tom udesu primilo najizloženije lice izvan lokacije nuklearnog objekta;
10) vanredni događaj je neočekivani događaj pri kom može doći ili je došlo do ozračenja stanovništva i lica koja rade sa izvorom jonizujućeg zračenja iznad propisanih doza;
11) apsorbovana doza jonizujućeg zračenja je srednja energija koju jonizujućim zračenjem primi jedinica mase određenog materijala;
12) ekvivalentna doza jonizujućeg zračenja je proizvod apsorbovane doze u tkivu ili organu i odgovarajućeg radijacionog težinskog faktora kojim se izražava razlika u biološkim efektima različitih vrsta jonizujućeg zračenja;
13) efektivna doza jonizujućeg zračenja je zbir proizvoda ekvivalentne doze u tkivu ili organu i odgovarajućeg tkivnog težinskog faktora kojim se izražava osetljivost pojedinih tkiva i organa na pojavu stohastičkih efekata jonizujućeg zračenja;
14) stohastički efekti jonizujućeg zračenja su efekti čija je verovatnoća pojave proporcionalna dozi.

Član 3.

Izrazi upotrebljeni u ovom zakonu koji se odnose na odgovornost za nuklearne štete imaju značenje utvrđeno Zakonom o ratifikaciji Bečke konvencije o građanskoj odgovornosti za nuklearne štete ("Službeni list SFRJ", br. 5/77 - Međunarodni ugovori).

II. MERE ZAŠTITE OD JONIZUJUĆIH ZRAČENjA

Član 4.

Sistem mera zaštite od jonizujućih zračenja zasniva se na:
1) opravdanosti primene izvora jonizujućih zračenja;
2) optimizaciji zaštite od štetnog dejstva jonizujućih zračenja;
3) granicama ekvivalentne i efektivne doze.
Primena određenog izvora jonizujućeg zračenja smatra se opravdanom ako daje pozitivnu neto-korist.
Sistem mera zaštite od jonizujućih zračenja treba da obezbedi da izloženost jonizujućim zračenjima bude toliko niska koliko je to moguće s obzirom na društvene i ekonomske faktore.

Član 5.

U sprovođenju zaštite od jonizujućih zračenja preduzimaju se sledeće mere:
1) otkrivanje prisustva i određivanje aktivnosti radionuklida u životnoj sredini i merenje jačine apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu;
2) određivanje uslova za proizvodnju, promet i korišćenje izvora jonizujućih zračenja;
3) obezbeđivanje i korišćenje opreme i sredstava za zaštitu od jonizujućih zračenja i kontrola efikasnosti te zaštite;
4) ograničenje ili zabrana proizvodnje, prometa i korišćenja proizvoda, sirovina i reproduktivnog materijala kontaminiranih radionuklidima;
5) vođenje evidencije o izvorima jonizujućih zračenja;
6) vođenje evidencije o izloženosti jonizujućim zračenjima lica koja rade sa izvorima jonizujućih zračenja, pacijenata i stanovništva;
7) utvrđivanje uslova rada i kontrola i praćenje zdravstvenog stanja lica koja rade sa izvorima jonizujućih zračenja i sprovođenje propisanih mera zaštite na radu od štetnog dejstva jonizujućih zračenja;
8) obrazovanje i stručno usavršavanje kadrova u oblasti zaštite od jonizujućih zračenja;
9) lična i kolektivna zaštita ljudi od jonizujućih zračenja;
10) sprovođenje i primena mera iz plana za delovanje u vanrednom događaju;
11) sakupljanje, čuvanje i skladištenje radioaktivnog otpadnog materijala;
12) obezbeđivanje materijalnih, tehničkih i drugih uslova za sprovođenje sistematskog ispitivanja sadržaja radionuklida u životnoj sredini (monitoring) i sprovođenje plana u slučaju vanrednog događaja;
13) sprovođenje programa mera osiguranja i kontrole kvaliteta mera zaštite od jonizujućih zračenja.

Član 6.

Radi otkrivanja prisustva, utvrđivanja opasnosti, obaveštavanja i preduzimanja mera zaštite od jonizujućih zračenja, vrši se, po propisanim uslovima i na propisan način, sistematsko ispitivanje sadržaja radionuklida u vazduhu, boravišnim prostorima, zemljištu, rekama, jezerima, moru, čvrstim i tečnim padavinama, biljnom i životinjskom svetu, građevinskom materijalu, predmetima opšte upotrebe, vodi za piće, životnim namirnicama i stočnoj hrani, i to u redovnim uslovima, u slučaju sumnje na vanredni događaj i u toku vanrednog događaja.
Radi ranog otkrivanja vanrednog događaja koji ugrožava ili može ugroziti teritoriju Savezne Republike Jugoslavije, uspostavlja se sistem rane najave takvog događaja koji, po propisanim uslovima i na propisan način, obezbeđuje neprekidno merenje jačine apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu.
Rešenjem nadležnog saveznog organa određuju se pravna lica koja ispunjavaju propisane uslove za obavljanje poslova iz st. 1. i 2. ovog člana.
Rešenje iz stava 3. ovog člana objavljuje se u "Službenom listu SRJ".

Član 7.

Pravna lica iz člana 6. stav 3. ovog zakona dostavljaju nadležnom saveznom organu godišnje izveštaje o sistematskom ispitivanju sadržaja radionuklida u životnoj sredini, najdocnije do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, a u slučaju vanrednog događaja - odmah.
Nadležni savezni organ objavljuje u posebnoj stručnoj publikaciji godišnji izveštaj o sadržaju radionuklida u životnoj sredini.

Član 8.

Pravna lica i preduzetnici mogu proizvoditi, vršiti promet i koristiti izvore jonizujućih zračenja ako ispunjavaju sledeće uslove:
1) da objekti i prostorije u kojima proizvode i skladište izvor jonizujućih zračenja ili s njima rade odgovaraju tehničkim, sigurnosnim, zdravstvenim i drugim propisanim uslovima koji obezbeđuju zaštitu ljudi i životne sredine od jonizujućih zračenja;
2) da licima koja rade sa izvorima jonizujućih zračenja obezbede odgovarajuća sredstva za zaštitu od jonizujućih zračenja, kao i opremu za merenje zračenja;
3) da obezbede da sa izvorima jonizujućih zračenja rade lica koja imaju propisanu stručnu spremu i da ispunjavaju propisane zdravstvene uslove pre i u toku rada sa izvorima jonizujućih zračenja;
4) da preduzmu sve propisane mere kojima se sprečava da radioaktivni otpadni materijal prouzrokuje kontaminaciju životne sredine iznad propisanih granica;
5) da obezbede radioaktivni materijal, rendgen aparate i druge uređaje koji proizvode jonizujuća zračenja, u skladu sa propisanim uslovima za njihov promet i korišćenje.
Rešenjem nadležnog saveznog organa određuju se pravna lica i preduzetnici koji ispunjavaju uslove iz stava 1. ovog člana.
Pravna lica i preduzetnici koji hoće da proizvode, vrše promet i koriste izvore jonizujućih zračenja, ne mogu obavljati te delatnosti pre nego što dobiju rešenje nadležnog