ZAKON

O OSNOVNIM PRAVIMA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANjA

(Objavljen u "Sl. listu SFRJ", br, 23/82, 77/82, 75/85, 8/87, 65/87, 87/89, 44/90, 41/94)

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim zakonom uređuju se:
1) osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radnika u radnom odnosu u organizaciji, kod poslodavca i u radnim zajednicama organa društveno-političkih zajednica, društveno političkih organizacija, društvenih organizacija, udruženja građana, i drugih organizacija i zajednica i građanskih lica na službi u JNA;
2) posebni uslovi pod kojima borci narodnooslobodilačkog rata - radnici u radnom odnosu stiču i ostvaruju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja;
3) posebni uslovi pod kojima radnici u saveznim organima i saveznim organizacijama stiču i ostvaruju osnovna prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Ovim zakonom utvrđuju se i prava drugih radnih ljudi na penzijsko i invalidsko osiguranje radi obezbeđivanja njihove materijalne i socijalne sigurnosti, u skladu sa zakonom.

Član 2.

Pod organizacijom, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se: preduzeće, organizacija društvenih delatnosti, banka i druga finansijska organizacija, organizacija za osiguranje, zadruga i drugi oblici saradnje i zajedničkog poslovanja sa stranim licem.
Pod poslodavcem, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se: radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, odnosno ličnim radom i sredstvima u svojini građana, građanska pravna i fizička lica, poljoprivredna gazdinstva, predstavništva stranih firmi i diplomatska i konzularna predstavništva u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.

Član 3.

Radnici u radnom odnosu, na načelima uzajmnosti, solidarnosti i minulog rada, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem na samoupravnim osnovama obezbeđuju svoju materijalnu i socijalnu sigurnost u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti, starosti i telesnog oštećenja, a za članove svoje porodice - pravo na porodičnu penziju u slučaju smrti.

Član 4.

Radnik u radnom odnosu, kao i radnik koji je ostvario prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (u daljem tekstu: korisnik prava) ima, po osnovu svog minulog rada, pravo na:
1) utvrđivanje penzije prema proseku valorizovanih ličnih dohodaka koje je osiguranik ostvario u određenom periodu:
2) usklađivanje penzije s kretanjem nominalnih ličnih dohodaka svih radnika zaposlenih na teritoriji republike, odnosno autonomne pokrajine;
3) druga prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja utvrđena zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom (statutom, pravilima i drugim opštim aktom) samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja ili drugog oblika samoupravnog organizovanja.
Korisnik prava na penziju može ostvariti i druga lična materijalna prava po osnovu minulog rada (pravo na stan, pravo na korišćenje objekata za odmor i rekreaciju, pravo na korišćenje restorana društvene ishrane i dr.) u skladu sa opštim aktom organizacije ili samoupravne interesne zajednice penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno drugog oblika samoupravnog organizovanja, usklađenim sa zakonom i kolektivnim ugovorom.

Član 5.

Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su neotuđiva, lična materijalna prava i ne mogu se prenositi na druga lica.
Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastareti, osim dospelih, a neisplaćenih iznosa penzije i drugih novčanih davanja u slučajevima utvrđenim zakonom.

Član 6.

Radnici u radnom odnosu i korisnici prava u samoupravnim interesnim zajednicama penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno drugim oblicima samoupravnog organizovanja (u daljem tekstu: zajednice) ostvaruju svoja samoupravna prava, obaveze i odgovornosti u penzijskom i invalidskom osiguranju i utvrđuju zajedničke i pojedinačne obaveze prema tim zajednicama, politiku razvoja, unapređivanja i sprovođenja penzijskog i invalidskog osiguranja i zajednička i pojedinačna prava koja u njima ostvaruju, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Radi ostvarivanja zajedničkih ciljeva i zadataka u penzijskom i invalidskom osiguranju, zajednice mogu osnivati saveze i druge oblike udruživanja, kao i uspostavljati druge vidove međusobne saradnje.
Zajednice sporazumno uređuju pitanja značajna za ostvarivanje prava radnika iz penzijskog i invalidskog osiguranja i druga pitanja od njihovog zajedničkog interesa.
Zajednice sarađuju sa organizacijom sindikata u uređivanju pitanja značajnih za ostvarivanje prava radnika iz penzijskog i invalidskog osiguranja i drugih pitanja od zajedničkog interesa.

Član 7.

Sredstva potrebna za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja radnici u radnom odnosu obezbeđuju kao sredstva lične potrošnje i udružuju ih u okviru zajednice, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Sredstva iz stava 1. ovog člana obezbeđuju se doprinosom iz ličnog dohotka radnika i doprinosom iz dohotka, odnosno dobiti organizacije, kao i doprinosom iz dobiti i prihoda koji poslodavac ostvari obavljanjem svoje delatnosti.
Visina, način i rokovi uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje utvrđuju se u skladu sa zakonom.
U obezbeđivanju sredstava za penzijsko i invalidsko osiguranje učestvuju i društveno-političke zajednice u skladu sa zakonom, odnosno odlukom skupštine društveno-političke zajednice.

Član 8.

Radnici u radnom odnosu svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obezbeđuju penzijskim i invalidskim osiguranjem na osnovu svog društveno-ekonomskog položaja u radnom odnosu i radnog doprinosa koji su svojim tekućim i minulim radom dali u sticanju dohotka, odnosno dobiti organizacije odnosno prihoda koji proslodavac ostvari obavljanjem svoje delatnosti.
Radni doprinos, na osnovu koga se stiču i ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja iz stava 1. ovog člana, izražava se ličnim dohotkom koji je ostvaren u skladu sa opštim aktom usklađenim sa kolektivnim ugovorom i zakonom.

Član 9.

Radni ljudi koji ličnim radom samostalno u vidu zanimanja obavljaju umetničku ili drugu kulturnu, advokatsku ili drugu delatnost i radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom sredstvima u svojini građana, materijalnu i socijalnu sigurnost za sebe i članove svoje porodice obezbeđuju, ako nisu obavezno osigurani po drugom osnovu, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.
Osnivač privatnog preduzeća, radnje, odnosno vlasnik poljoprivrednog gazdinstva, koji obavlja određenu delatnost, kao i poslovođa ugovornog preduzeća, materijalnu i socijalnu sigurnost za sebe i članove svoje porodice obezbeđuje, ako nije obavezno osiguran po drugom osnovu, obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.
Lica iz st. 1. i 2. ovog člana obavezno se osiguravaju bez obzira na državljanstvo.

Član 10.

Zemljoradnik i član njegovog domaćinstva i drugi radni ljudi koji se bave poljoprivrednom delatnošću kao jedinim i glavnim zanimanjem, svoju materijalnu i socijalnu sigurnost obezbeđuju obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem, u skladu sa zakonom.

Članovi 11-15, brisani

Član 16.

Penzijskim i invalidskim osiguranjem obavezno se, pod uslovima i na način koji su utvrđeni zakonom, obezbeđuje materijalna i socijalna sigurnost svakom građaninu u slučaju smanjenja ili gubitka radne sposobnosti, odnosno članovima porodice u slučaju njegove smrti prouzrokovane vršenjem poslova i zadataka u vezi s akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća, obavljanjem samoupravnih, javnih i drugih društvenih funkcija ili građanskih dužnosti na poziv državnih i drugih ovlašćenih organa, vršenjem obavezne vojne službe, poslovima i zadacima opštenarodne odbrane i društvene samozaštite,