Na osnovu člana 55. Zakona o društvenoj brizi o deci ("Službeni glasnik SRS", br. 49/92, 29/93, 53/93, 67/93, 28/94 i 47/94),
Ministar za rad, boračka i socijalna pitanja donosi
PRAVILNIK
O OSNOVAMA PROGRAMA SOCIJALNOG RADA U PREDŠKOLSKIM USTANOVAMA
(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 70/94)
Član 1.
Ovim pravilnikom utvrđuju se osnove programa socijalnog rada u predškolskim ustanovama.
Član 2.
Osnove programa socijalnog rada u predškolskim ustanovama odštampane su uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.
Član 3.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
OSNOVE PROGRAMA SOCIJALNOG RADA U PREDŠKOLSKIM USTANOVAMA
1. Uvod
Zakonska osnova za izradu Osnova programa socijalnog rada u predškolskim ustanovama stvorena je usvajanjem Zakona o društvenoj brizi o deci ("Službeni glasnik RS", br. 49/92, 29/93, 53/93, 67/93, 28/94 i 47/94).
Postojanje potrebe za zbrinjavanjem male dece, za vreme radnih obaveza njihovih roditelja i za pružanjem pomoći porodici u ostvarivanju njene reproduktivne, zaštitne, emocionalne, socijalne, vaspitne i ekonomske funkcije, kao i za zadovoljavanjem dečjih razvojnih potreba, osnovni su uslovi zasnivanja i održavanja predškolskih ustanova.
Njihovom delatnošću, pored pružanja pomoći porodici, obezbeđuju se i socijalna sigurnost i socijalizacija dece, ujednačavanje uslova za njihov razvoj, podsticanje njihovih razvojnih mogućnosti, odgovarajuća zaštita dece izložene raznim oblicima rizika i posebna zaštita dece ometene u razvoju.
Osnovni razlozi za zasnivanje i postojanje predškolskih ustanova i navedeni ciljevi koji se postižu njihovom delatnošću određuju njihov socijalni karakter, koji sa funkcijama programiranih sadržaja vaspitno-obrazovnog rada i programiranim preventivno-zdravstvenim aktivnostima određuje i čini sistem i svrhu delatnosti ovih ustanova.
Osnove programa socijalnog rada u predškolskim ustanovama polaze od činjenice da je delatnost predškolske ustanove višestruka i da su njene funkcije komplementarne i ravnopravne.
Osnovama programa socijalnog rada pruža se orijentacija predškolskoj ustanovi u identifikaciji područja rada, uspostavljanju veza i odnosa u okruženju, obezbeđivanju pomoći porodici u ostvarivanju njenih funkcija, ostvarivanju saradnje sa porodicom, posebno onom koja ima određene hendikepe, i stvaranju povoljne socijalne klime u ustanovi i vaspitnoj grupi.
Ostvarivanje Osnova programa socijalnog rada podrazumeva stalno poboljšavanje uslova rada i standarda u predškolskim ustanovama putem razvijanja sponzorstva, donatorstva i organizovanja različitih socijalnih akcija.
Primena Osnova programa socijalnog rada u predškolskoj ustanovi omogućava socijalnu promociju svih njenih modela rada i usluga kojima se mogu zadovoljavati brojne i različite potrebe porodice i dece, ali kojima se mogu artikulisati i neke nove.
2. Osnovni ciljevi socijalnog rada u predškolskim ustanovama
Osnovni ciljevi socijalnog rada u predškolskim ustanovama koji imaju kategorijalni karakter, su:
1) doprinos socijalnoj sigurnosti i stabilnosti porodice;
2) pomoć porodici oko nege, podizanja, vaspitavanja i zaštite dece;
3) doprinos ostvarivanju socijalnih prava i pravde za decu;
4) prevencija socijalnih problema dece na najranijem uzrastu;
5) negovanje i usvajanje humanističkih vrednosti;
6) postizanje optimalne usklađenosti između potreba porodice i dece za zbrinjavanjem i obuhvatom dece odgovarajućim oblicima rada i pružanjem odgovarajućih usluga porodicama i deci;
7) postizanje najvišeg mogućeg stepena socijalne zrelosti u ponašanju deteta saobrazno njegovom uzrastu i datim uslovima razvoja;
8) mobilizacija odgovarajućih društvenih oslonaca za razvoj deteta i uticanje na njihovo usklađeno delovanje;
9) osposobljavanje dece za aktivno usklađivanje odnosa ličnosti i okoline, uz naglašavanje značaja svesne aktivnosti svakog čoveka, kao bitnog elementa u poimanju suštine ovog cilja.
Praktičan i neposredno akcioni karakter socijalnog rada kategorički iziskuje konkretnu programsku operacionalizaciju ovakvih ciljeva. Ona se mora graditi na stvarno datim okolnostima sastava korisnika svake dečije ustanove ponaosob. Iako se ovi ciljevi ustvari tiču celine životnog ciklusa svake ličnosti u svakoj mogućoj zajednici, postupno i rano uvođenje dece, još u predškolskom uzrastu, u ta i slična centralna pitanja, priprema temelje njihovom formiranju u snažne društvene ličnosti.
Uspostavljanje i razvijanje sistema dnevnog, petodnevnog, poludnevnog, a prema potrebi i kraćeg stvaranja o svakodnevnim okolnostima neophodne privremene institucionalne ili druge "zamene" porodične brige o deci predškolskog uzrasta, sastavni je deo socijalne politike brojnih zemalja u ime sigurnosti, dobrobiti i vaspitanja deteta u uzrastu koji je najrizičniji i najosetljiviji na svaku situaciju lišavanja. U tom smislu ciljevi, odnosno zadaci profesionalnog socijalnog rada uopšte, a onda na svakako specifičan način reflektovano u delatnosti dnevnog zbrinjavanja dece predškolskog uzrasta, proizilaze najmanje iz četiri uzajamno povezana činioca, i to: karakteristika potreba korisnika, vrednosti sredine, socijalne politike i socijalnog rada.
3. Principi socijalnog rada u predškolskim ustanovama
Socijalni rad obezbeđuje predškolskim ustanovama sistematsku, primarnu preventivu različitih teškoća dece u razvoju, omogućava pravovremenost intervencija, a pokretanjem atraktivnih socio-kulturnih aktivnosti prevladava svoje stigmatizujuće dejstvo službe namenjene marginalnim grupama. Između osnovnih i opšte prihvaćenih vrednosti socijalnog rada i drugih vrednosti i načela, koji su sličnog fundamentalnog karaktera na području delovanja predškolskih ustanova, postoji izuzetno visok stepen međusobnog poklapanja. To pokazuje i komparacija savremenog socijalnog rada, sa jedne strane i univerzalnih načela vaspitno-obrazovnog rada sa druge strane. Osnovne vrednosti socijalnog rada su: priznavanje vrednosti i dostojanstva svakog ljudskog bića, poštovanje potencijalnih mogućnosti njihove ličnosti i podrška težnjama da ih ostvari, pravo svake ličnosti na samoodređivanje i razlikovanje od svih drugih, pravo na poštovanje tih razlika i prihvatljivost usluga profesionalnog socijalnog rada njegovim korisnicima. Osnovne vrednosti vaspitno-obrazovnog rada su: priznavanje vrednosti svakog deteta kao ličnosti, bez obzira na njegova jedinstvena svojstva, potreba omogućavanja učešća svakog deteta u vaspitno-obrazovnom procesu, prihvatanje individualnih razlika među decom, jednak tretman svakog deteta u predškolskoj ustanovi i razvijanje aktivnosti predškolske ustanove u skladu sa mogućnostima i potrebama dece. Navedene osnovne vrednosti dobro poznaju pedagoški obrazovani vaspitači predškolskih ustanova i socijalni radnici i na osnovu njih, a povodom brojnih "slučajeva", kao i zajedničkih akcija, uspostavljaju međusobnu koordinaciju i kooperaciju. Kompatibilnost fundamentalnih polazišta socijalnog rada sa odgovarajućim načelima njemu starijih "paralelnih" socijalnih službi, kada su u pitanju deca, počiva na mnogim kompleksnim principima, među kojima, se pre svega izdvajaju sledeći principi:
1) univerzalnost prioriteta dece u obezbeđivanju uslova za njihov razvoj;
2) ravnopravnost u pogledu zadovoljavanja vaspitno-obrazovnih, zdravstvenih, fizioloških, kulturnih, građanskih i drugih potreba dece;
3) ovladavanje metodama i veštinama neophodnim za proveru i sticanje novih iskustava nužnih za slobodan život u društvu i prirodi;
4) selektivnost strategije identifikovanja potreba roditelja i porodica za raznim modalitetima dnevne brige o deci predškolskog uzrasta;
5) mobilnost izvora sredstava za osnivanje, odražavanje i razvoj predškolskih ustanova;
6) prilagodljivost unutrašnje organizacije i dnevnog "režima" života u ustanovi;
7) javnost rada i stalna koordinacija rada sa roditeljima i vaspitačima.
4. Sadržina socijalnog rada u predškolskoj ustanovi
Sagledavanje mnogobrojnih i raznorodnih poslova koje profesionalni socijalni radnik, prema stručnim kompetencijama svoga poziva, može da obavlja u predškolskoj ustanovi iziskuje neku vrstu njihove sistematike. U tom smislu se ovi poslovi mogu, primenom principa razvrstavanja prema predmetu i metodama rada, podeliti na:
1) animaciju i organizaciju socijalno-humanitarnih aktivnosti zasnovanih na uzajamnosti ljudi u pomoći i samopomoći;
2) preventivni, socio-terapijski, savetodavan i neposredan terenski rad povodom posebnih pojava i slučajeva socijalnih problema i razvojnih potreba dece;
3) analitičko-istraživački, edukativan i javno informativni rad u odnosu na kompleks socijalnih potreba