Na osnovu člana 59. Zakona o rudarstvu ("Službeni glasnik SRS", br. 44/95),
Ministar nadležan za poslove rudarstva i energetike, donosi

PRAVILNIK

O NAČINU VRŠENjA RUDARSKIH MERENjA

(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 40/97)

I. UVODNE ODREDBE

Član 1.

Ovim pravilnikom propisuje se način vršenja rudarskih merenja i čuvanja originala planova i karata, kao i način izrade rudarskih planova, vođenja meračkih knjiga i internog katastra nepokretnosti rudnika.

Član 2.

U zavisnosti od učestalosti, nivoa i obima rudarskih radova, obavljaju se:
1) kapitalna rudarska merenja, koja obuhvataju postavljanje i rekonstrukciju geometrijske osnove za visinska i horizontalna određivanja, kao i za specifične zadatke;
2) osnovna rudarska merenja, koja obuhvataju:
(1) u podzemnoj eksploataciji - povezivanje jamskih poligonskih i nivelmanskih vlakona sa geometrijskom osnovom na površini terena i merenja u jami, u cilju određivanja stanja i međusobnih odnosa rudarskih radova i objekata,
(2) u površinskoj eksploataciji - postavljanje geometrijskih osnova na kopovima i jalovištima, opažanja u vezi stabilnosti kosina, merenja na montažnom polju, obeležavanja i trasiranja pri investicionim radovima u redovnoj proizvodnji;
3) redovna merenja koja obuhvataju horizontalna i visinska određivanja kod popunjavanja rudničkih planova, lokalna merenja pri izradi objekata i praćenje rudarskih radova.

Član 3.

Podaci o izvršenom merenju, obradi podataka i pratećim crtežima unose se u meračke knjige, i to:
1) meračku knjigu o postavljanju osnovne rudničke trigonometrijske mreže;
2) meračku knjigu o geometrijskom povezivanju jame sa površinom;
3) meračku knjigu o probojima između rudničkih prostorija;
4) meračku knjigu o zaštitnim stubovima;
5) meračku knjigu o opažanju pomeranja - sleganja terena.
Meračke knjige čuvaju se na način na koji se čuva arhivska građa.

II. RUDNIČKE GEOMETRIJSKE OSNOVE NA POVRŠINI TERENA

Član 4.

Rudničku geometrijsku osnovu na površini terena čine sistemi datih tačaka na području rudnika, koji služe za određivanje položaja karakterističnih tačaka u horizontalnoj i vertikalnoj projekciji za potrebe geometrijskih orijentacija rudarskih radova i objekata.
Rudnička geometrijska osnova za horizontalna i visinska određivanja na površini terena sadrži:
1) osnovnu rudničku trigonometrijsku mrežu (ORTM) koju čine uslovljene tačke i postojeće tačke državne trigonometrijske mreže, na prosečnom rastojanju od 1 km, u vidu jedinstvene geometrijske celine homogene tačnosti;
2) analitičku mrežu (AM) koju definišu popunjavajuće tačke u okviru ORTM čija je gustina i tačnost uslovljena zadatkom i konfiguracijom terena;
3) poligonske vlake (PV) koji služe za popunjavanje AM kada je potrebna veća gustina tačaka, ili za neposredno popunjavanje ORTM u slučajevima potpunog progušnjavanja;
4) osnovnu rudničku nivelmansku mrežu (ORNM) koju čini sistem tačaka nivelmanske mreže, kao jedinstvena osnova na eksploatacionom polju rudnika.

1. Osnovna rudnička trigonometrijska mreža (ORTM)

Član 5.

Tačke se obeležavaju metalnim klinom sa rupicom prečnika 1,5 km na betonskom belegu i dugoročno zaštićuju.

1.1. Merenje i tačnost merenja

Član 6.

Za uglovna merenja u mreži koriste se jednosekundni teodoliti, a za dužinska merenja elektro-optički daljinometri, tačnost +- 1 cm.
Uglovna merenja obavljaju se girusnom metodom. Broj girusa iznosi najmanje 3. Srednja greška pravca ne može biti veća od +- 2,5", a odstupanja od aritmetičke sredine najviše 4".
Pri dužinskim merenjima ukupna greška izražena kao razlika obaveznih dvostrukih merenja (napred-nazad) iznosi najviše +- 1,5 cm.

1.2. Homogenizacija i izravnanje mreže

Član 7.

Ako se u ORTM obavljaju jednorodna merenja - samo dužine ili samo pravaca, onda se homogenost obezbeđuje terenskim merenjima. Pri izravnanju ovakve mreže ne uvode se težine merenih veličina.
U slučaju kombinovanih merenja, mere se i dužine i pravci i obezbeđuje se usaglašenost njihove tačnosti, odnosno težine.
Svaka izmena i dopuna u mreži, uslovljava ponovno izravnavanje mreže. Tačke koje ne menjaju koordinate, ulaze u novo izravnavanje kao date tačke, tako da se uvek polazi od pune matrice normalnih jednačina u kojoj se izbacuju odgovarajući redovi i kolone za uslovno date tačke.
Srednja greška pravaca iz izravnate mreže iznosi najviše +- 2,5", a srednja greška izravnate dužine +- 1,5 cm.

1.3. Kontrola ORTM

Član 8.

Na terenima pod uticajem rudarskih radova ili drugih uticaja, obavlja se redovna kontrola stabilnosti tla i terena od kojih zavisi tačnost ORTM.
Dinamiku periodičnih merenja određuje uputstvom rukovodilac merenja u skladu sa intenzitetom i vrednostima pomeranja tla.

2. Analitička mreža (AM)

Član 9.

AM čine tačke popunjavajuće mreže na prosečnom rastojanju od 0,3 km. Tačke se povezuju metodom presecanja, metodom poligona, odnosno drugom analitičkom vezom i izravnavaju metodom posrednih merenja.
AM služi kao neposredna osnovna za prenošenje projekta na teren, obeležavanje uslovljenih tačaka i umetanje poligonskih vlakova.
Za uglovna i dužinska merenja u AM koriste se isti metodi i instrumenti kao pri merenju u ORTM koji odgovaraju uslovljenoj tačnosti.
Uslovna tačnost tačaka AM zadata je preko srednjih položajnih grešakaMzMyod 3 cm, u odnosu na tačke osnovne RTM, pri čemu se date tačke smatraju kao apsolutno tačne.
Tačke iz stava 4. ovog člana obeležavaju se na isti način na koji se obeležavaju tačke u ORTM.

3. Poligonski vlaci (PV)

Član 10.

Poligonske vlake čine posebni sistemi tačaka u okviru ORTM ili AM, koji služe kao osnova za horizontalna određivanja, kada su date tačke potrebne na rastojanju manjem od 300 m.
Namenu, vremensko korišćenje, potrebnu tačnost, stabilizaciju i način obeležavanja tačaka iz stava 1. ovog člana (trajne, privremene i dr.) određuje uputstvom rukovodilac merenja.
Pri prelazu iz mreže u mrežu relativna greška iznosi najviše +- 3 cm u odnosu na mrežu višeg reda.
Kada su poligonski vlaci popunjavajući sistem u okviru ORTM položajna greška poligonskih tačaka iznosi najviše +- 3 cm u odnosu na tačke ORTM.
Kada su poligonski vlaci popunjavajući sistem u okviru ORTM položajna greška poligonskih tačaka iznosi najviše +- 3 cm u odnosu na tačke ORTM.
Kada su poligonski vlaci sistem u okviru tačaka AM, položajna greška poligonskih tačaka u odnosu na tačke AM iznosi najviše +- 3 cm. Položajna greška tačaka AM u odnosu na tačke ORTM iznosi najviše +- 3 cm.

4. Osnovna rudnička nivelmanska mreža (ORNM)

Član 11.

ORNM čini sistem posebno stabilizovanih repera koji služi za visinska određivanja na površini i u jami.
U rudnicima sa podzemnom eksploatacijom ORNM čini sistem trajno stabilizovanih repera, na mestima i objektima izvan uticaja rudarskih radova, a obavezno kod ulaza u jamu. Greška kod određivanja ovih repera je reda preciznog nivelmana i iznosi najviše +- 2 mm/km.
U rudnicima sa površinskom eksploatacijom ORNM čini poseban sistem repera. Greška kod određivanja ovih repera je reda tehničkog nivelmana povećane tačnosti i iznosi najviše +- 5 mm/km.

III. MERENjA U RUDNICIMA SA PODZEMNOM EKSPLOATACIJOM

Član 12.

Merenja u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom obuhvataju: povezivanje jamskih poligonskih i nivelmanskih vlakova sa geometrijskom osnovom na površini terena, merenja u podzemnim rudničkim prostorijama i prostorno prikazivanje rudarskih radova i merenja u okviru specijalnih zadataka.
Povezivanje jamskih poligonskih vlakova i geometrijske osnove na površini terena obavlja se geometrijskim i fizičkim metodama, kroz sve objekte jamskog otvaranja.
Merenja se obavljaju po kriterijumu povećane tačnosti, sa srednjim kvadratnim greškama za uglove od +- 5" do +- 10", a za dužine +- 1:10.000.

1. Merenja u jamskim poligonskim vlacima

Član 13.

Jamski poligonski vlaci predstavljaju osnov za snimanje podzemnih rudarskih radova, i to:
1) osnovni vlaci postavljaju se u prostorijama otvaranja jame i služe kao najkraća veća između geometrijske osnove na površini terena u poligonskim vlacima sa pojedinim horizontima, a merenja se u njima obavljaju po kriterijumu povećane tačnosti;
2) glavni vlaci postavljaju se u glavnim jamskim transportnim i ventilacionim prostorijama pripreme i razrade jame i priključeni su na date tačke iz osnovnog vlaka, a merenja se u njima obavljaju po kriterijumima povećane ili obične tačnosti;
3) dopunski vlaci postavljaju se u otkopnom polju, i to:
(1) u prostorijama otkopne pripreme, dužine su do 2 km, a merenja se u njima obavljaju po kriterijumu obične tačnosti,
(2) u otkopnim prostorijama, dužine su do 500 m, a merenja se u njima obavljaju po kriterijumu male tačnosti;
4) specijalni vlaci postavljaju se pri izvođenju dugačkih proboja, pri čemu se broj tačaka, njihova stabilizacija i metodi merenja određuju u skladu sa dozvoljenom greškom proboja.

Član 14.

Ako u jamskim uslovima nije moguće merenjem vlaka velike dužine postići zadatu tačnost, vlak se deli na odgovarajući broj sekcija sa nezavisno određenim direkcionim uglovima pomoću žiroteodolita.

2. Nivelisanje u jami

Član 15.

U jami se obavlja nivelisanje u vertikalnim oknima i nivelisanje u horizontalnim i kosim rudničkim prostorijama.

Član 16.

Dozvoljena odstupanja između dva nezavisna nivelisanja u jami iznose:
1) za nivelisanje u otkopnom polju izračunava