Na osnovu člana 33. stav 1. Zakona o mernim jedinicama i merilima ("Službeni list SFRJ", br. 9/84, 59/86 i 20/89), direktor Saveznog zavoda za mere i dragocene metale propisuje
PRAVILNIK
O METROLOŠKIM USLOVIMA ZA INDUKCIONA BROJILA ZA ELEKTRIČNU ENERGIJU
(Objavljen u "Sl. listu SFRJ", br. 54 od 8. septembra 1989)
I. OSNOVNE ODREDBE
Član 1.
Ovim pravilnikom propisuju se metrološki uslovi koje moraju ispunjavati indukciona brojila za aktivnu električnu energiju, klase tačnosti 0,5, 1 i 2 i za reaktivnu električnu energiju, klase tačnosti 3.
Metrološki uslovi koje moraju ispunjavati brojila iz stava 1. ovog člana označavaju se skraćeno oznakomMUS F.-4/1.
Član 2.
Navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:
1) brojilo električne energije (u daljem tekstu: brojilo) jeste integracioni aparat kojim se meri električna energija u vatsatima ili u dekadnim multiplima te jedinice;
2) indukciono brojilo je brojilo kod koga magnetni fluksovi koje proizvode struje u namotajima nepokretnih elektromagneta, kao i sistema za kočenje deluju na indukovane struje u pokretnom delu - rotoru, što izaziva njegovo kretanje, koje je proporcionalno opterećenju;
3) jednofazna aktivna energija je vremenski integral proizvoda efektivne vrednosti napona, struje i faktora snage. Faktor snage kod sinusnog napona i sinusne struje jecosf, gde je f fazna razlika između napona i struje;
4) višefazna aktivna energija je algebarski zbir aktivnih energija pojedinih faza;
5) jednofazna reaktivna (jalova) energija je energija koju meri brojilo aktivne energije ako kroz njegovo strujno kolo protiče ista struja, a naponsko kolo mu je priključeno na napon koji je po veličini jednak stvarnom naponu, ali je prema njemu pomeren za 90o;
6) višefazna reaktivna (jalova) energija je algebarski zbir reaktivnih energija pojedinih faza;
7) faktor izobličenja (distorzija) jeste odnos efektivne vrednosti ostatka (dobijenog oduzimanjem nesinusoidalne veličine od osnovnog harmonika) i efektivne vrednosti nesinusoidalne veličine;
8) procentni faktor izobličenja je vrednost faktora izobličenja izražena u procentima.
Član 3.
Pod brojilima, u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se:
1) brojilo aktivne energije (aktivno brojilo) kojim se meri aktivna električna energija u jedinicama za energiju;
2) brojilo reaktivne (jalove) energije (reaktivno - jalovo brojilo) kojim se meri reaktivna (jalova) električna energija u jedinicama za energiju.
Egzaktno brojilo reaktivne energije je brojilo reaktivne (jalove) električne energije čiji unutrašnji ugao sistema za pokretanje iznosi 180o, odnosno 0o.
Brojilo reaktivne energije sa veštačkom spregom je brojilo reaktivne (jalove) energije sa unutrašnjim uglom sistema za pokretanje različitim od 180o, odnosno 0o.
3) transformatorsko brojilo namenjeno za priključak na merni transformator, odnosno na merne transformatore.
Brojilo sa primarnim brojčanikom je transformatorsko brojilo čiji brojač registruje električnu energiju merenu na primarnoj strani mernih transformatora.
Brojilo sa sekundarnim (poluprimarnim) brojčanikom je transformatorsko brojilo kod koga pokazivanje brojača treba množiti konstantom transformacije da se dobije električna energija merena na primarnoj strani mernih transformatora;
4) višetarifno brojilo sa dva ili više brojača kojima se u određenim vremenskim intervalima registruje električna energija različitih tarifa;
5) brojilo sa pokazivačem maksimuma (maksimalno brojilo) sa dodatnom napravom kojom se meri najveća vrednost srednje snage u periodu između dva uzastopna čitanja;
6) brojilo sa davačem impulsa sa dodatnom napravom koja daje impulse za odgovarajuću vrednost merene energije koji služe za daljinsko merenje.
Član 4.
Pod delovima konstrukcije indukcionog brojila, u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se:
1) merni sistem koji sačinjavaju: sistem za pokretanje, pokretni deo - rotor i sistem za kočenje, čije međusobno delovanje izaziva kretanje pokretnog dela - rotora;
2) sistem za pokretanje koji, kao aktivni deo brojila, proizvodi obrtni moment dejstvom svojih magnetnih fluksova na indukovane struje u pokretnom delu - rotoru.
Sistem za pokretanje sastoji se od naponskog i strujnog elektromagneta, sa napravama za podešavanje;
3) sistem za kočenje koji proizvodi moment kočenja dejstvom svog magnetnog fluksa na indukovanje struje u pokretnom delu - rotoru.
Sistem za kočenje sastoji se od jednog ili više trajnih magneta i naprave za njihovo podešavanje;
4) pokretni deo - rotor na koji deluju magnetni fluksovi nepokretnih elektromagneta i elemenata za kočenje, a kojim se pokreću brojčanik;
5) brojčanik koji služi za registrovanje električne energije.
Brojač je deo brojčanika koji služi za očitavanje, odnosno za određivanje električne energije.
Višetarifni brojčanik je brojčanik sa dva ili više brojača koji u određenim vremenskim intervalima registruje električnu energiju (brojilo sa dvotarifnim brojčanikom najčešće se naziva dvotarifno brojilo, a brojilo sa trotarifnim brojčanikom - trotarifno brojilo);
6) kućište brojila koje sačinjavaju osnovna ploča i poklopac brojila.
Osnovna ploča je zadnji deo kućišta brojila koji, po pravilu, služi za njegovo pričvršćenje. Na osnovnu ploču su pričvršćeni: nosač mernog sistema, priključnica i poklopac brojila.
Poklopac brojila je prednji deo kućišta brojila koji može da bude izrađen od prozirnog materijala, a ako nije izrađen od prozirnog materijala, može da ima jedan prozorčić ili više prozorčića, tako da je moguće posmatranje brojača i pokretnog dela;
7) nosač sistema na kome su pričvršćeni sistem za pokretanje i brojčanik, sistem za kočenje i ležajevi rotora, a u nekim slučajevima i naprave za podešavanje;
8) priključnica koja služi za vezu spoljašnjih provodnika sa električnim kolima brojila koja se izrađuje od izolacionog materijala i u kojoj su smeštene sve metalne stezaljke ili samo neke od njih.
Poklopac priključnice je deo brojila koji pokriva priključnicu i krajeve provodnika ili druge priključne elemente koji stvaraju vezu brojila sa spoljašnjim provodnicima;
9) strujno kolo u kome se uspostavlja struja merene veličine, odnosno struja koja je njoj srazmerna;
10) pomoćno kolo je električno kolo unutar kućišta brojila koje sačinjavaju namotaji tarifnih i dodatnih naprava i unutrašnje veze brojila preko kojih se tarifne i dodatne naprave povezuju sa odgovarajućim napravama, odnosno električnim kolima (na primer: uklopni časovnik, relej, brojač impulsa i dr.);
11) naponsko kolo koje je priključeno na napon električnog kola merene veličine, odnosno na napon koji je njemu srazmeran.
Član 5.
Osnovne veličine, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeća značenja:
1) osnovna struja (Io) jeste efektivna vrednost struje u odnosu na koju su određene izvesne karakteristike brojila;
2) maksimalna struja (Im) jeste najveća efektivna vrednost struje kod koje brojilo u merno-tehničkom pogledu mora da ispunjava metrološke uslove propisane ovim pravilnikom;
3) termička struja (It) jeste efektivna vrednost struje koju brojilo mora trajno da podnosi bez oštećenja;
4) osnovna (maksimalna) snaga je proizvod osnovne (maksimalne) struje, referentnog napona i faktora snage jednakog jedinici;
5) referentni napon je napon u odnosu na koji su određene izvesne karakteristike brojila;
6) referentna frekvencija je frekvencija u odnosu na koju su određene izvesne karakteristike brojila;
7) referentna