ZAKON

O ZAŠTITI OD JONIZUJUĆEG ZRAČENjA I RADIJACIONOJ SIGURNOSTI

(Objavljen u "Sl. listu CG", br. 56 od 14. avgusta 2009, 58/09, 40/11)

I. OSNOVNE ODREDBE

Predmet uređivanja

Član 1

Ovim zakonom uređuje se zaštita života i zdravlja ljudi i zaštita životne sredine od štetnog djelovanja jonizujućeg zračenja, obavljanje radijacione djelatnosti, promet izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnih materijala, upravljanje radioaktivnim otpadom, postupanje u slučaju radijacionog udesa, kao i druga pitanja od značaja za zaštitu od jonizujućeg zračenja i radijacionu sigurnost.
Ovaj zakon ne odnosi se na jonizujuća zračenja prirodnog porijekla iz svemira na nivou tla, zemljine kore i ljudskog organizma, ako takva zračenja nijesu promijenjena čovjekovim djelovanjem.

Ciljevi

Član 2

Zaštita od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti sprovodi se u cilju:
- očuvanja i zaštite života i zdravlja sadašnjih i budućih generacija;
- zaštite životne i radne sredine;
- sigurnosti i bezbjednosti izvora jonizujućeg zračenja;
- obezbjeđivanja uslova za stručno i racionalno korišćenje izvora jonizujućeg zračenja;
- podizanja nivoa znanja i svijesti u oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti.

Ostvarivanje ciljeva

Član 3

Ciljevi zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti iz člana 2 ovog zakona postižu se:
- primjenom jonizujućeg zračenja u svim djelatnostima u miroljubive svrhe;
- uspostavljanjem sistema kontrole izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnih materijala;
- planiranjem, praćenjem, racionalnim i stručnim ograničavanjem upotrebe izvora jonizujućeg zračenja;
- kontrolom prometa izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnih materijala;
- kontrolom predmeta i roba iz uvoza;
- zabranom uvoza radioaktivnog otpada;
- upravljanjem radioaktivnim otpadom;
- obezbjeđivanjem uslova za rad profesionalno izloženim licima od štetnog dejstva jonizujućeg zračenja;
- blagovremenim i objektivnim obavještavanjem javnosti;
- sprovođenjem potvrđenih međunarodnih konvencija i drugih sporazuma iz oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti.

Osnovni principi

Član 4

Osnovni principi koji se primjenjuju u obavljanju radijacione djelatnosti su:
1) Opravdanost primjene: Svaka radijaciona djelatnost treba da bude planirana i sprovedena tako da korišćenje izvora jonizujućeg zračenja daje veću korist od ukupne štete;
2) Optimizacija zaštite od jonizujućeg zračenja: Svaka radijaciona djelatnost mora biti izvedena tako da izloženost jonizujućem zračenju bude onoliko niska koliko je to objektivno moguće postići, s obzirom na ekonomske i društvene faktore;
3) Ograničavanje individualnog izlaganja: Radijaciona djelatnost mora se planirati tako da izlaganja pojedinaca budu uvijek ispod propisanih granica.

Značenje izraza

Član 5

Pojedini izrazi, u smislu ovog zakona, imaju sljedeće značenje:
1) aktivnost neke količine radioaktivnog materijala je broj spontanih nuklearnih raspada u jedinici vremena;
2) ambijentalna ekvivalentna doza je ekvivalentna doza koju može produkovati odgovarajuće radijaciono polje u referentnom fantomu;
3) apsorbovana doza je fundamentalna dozimetrijska veličina i predstavlja energiju koju apsorbuje neka materija po jedinici mase;
4) bezbjednost predstavljaju: prevencija, detekcija i postupanje u slučaju krađe, sabotaže, neovlašćenog pristupa, ilegalnog prometa ili drugih zlonamjernih radnji gdje su uključeni nuklearni materijal, radioaktivni materijal ili njihovi objekti;
5) doza je deponovana energija jonizujućeg zračenja u nekom objektu;
6) dekontaminacija je uklanjanje ili smanjenje nivoa kontaminacije fizičkim, hemijskim i biološkim procesima;
7) efektivna doza je zbir proizvoda ekvivalentne doze u tkivu ili organu odgovarajućeg težinskog faktora, po svim izloženim tkivima i organima;
8) ekvivalentna doza je proizvod absorbovane doze u tkivu ili organu i takozvanog faktora kvaliteta koji reflektuje biološki štetni efekat koji izaziva data vrsta jonizujućeg zračenja;
9) izlaganje jonizujućem zračenju je situacija ili uslovi pri kojima dolazi do ozračivanja subjekta;
10) izlaganja stanovništva su izlaganja od jonizujućeg izvora, izuzimajući profesionalno ili medicinsko izlaganje i normalno prirodno zračenje (fon), uključujući izlaganja usljed radijacionog udesa koji može proizvesti vanredno stanje;
11) izvor bez vlasnika (orfan) je radioaktivni izvor koji nije pod kontrolom iz razloga što, ili nije bio pod kontrolom ili je izgubljen, ukraden i premješten bez odgovarajućeg evidentiranja;
12) izvori jonizujućeg zračenja su materije, uređaji i objekti koji emituju ili mogu da emituju jonizujuće zračenje;
13) jonizujuće zračenje je elektromagnetsko ili čestično zračenje koje može da produkuje parove jona u biološkom materijalu;
14) kontaminacija je neplanirano i nepoželjno prisustvo radioaktivnog materijala, kao i proces kojim dolazi do njegovog prisustva na površinama ili unutar čvrstih, tečnih ili gasovitih tijela (uključujući ljudski organizam) iznad propisanih granica;
15) kontrola kvaliteta je tehničko tehnološka provjera strukture sistema i komponenti koje odgovaraju unaprijed određenim zahtjevima iz programa osiguranja kvaliteta;
16) korisnik izvora jonizujućeg zračenja je privredno društvo, drugo pravno lice ili preduzetnik, koji posjeduje izvor jonizujućeg zračenja;
17) korišćenje izvora jonizujućeg zračenja je: posjedovanje, rad sa izvorima, prenamjena i promjena tehničkih karakteristika, instaliranje, servisiranje i skladištenje;
18) medicinsko izlaganje je izlaganje pacijenata i lica koja pomažu pacijentima pri medicinskoj primjeni izvora jonizujućeg zračenja, a nijesu profesionalno izložena lica, kao i lica koja su dobrovoljno uključena u programe medicinskih istraživanja uz primjenu izvora jonizujućeg zračenja;
19) monitoring je mjerenje doze ili kontaminacije u cilju ocjene ili kontrole izlaganja jonizujućem zračenju i radioaktivnim materijalima, obrada i interpretacija rezultata;
20) nosilac dozvole za obavljanje radijacione djelatnosti je privredno društvo, drugo pravno lice ili preduzetnik koji ima dozvolu za obavljanje radijacione djelatnosti;
21) nuklearni materijal jeste plutonijum izuzev onog izotopske koncentracije koja prelazi 80% Pu-238; uranijum U-233; uranijum obogaćen u izotopskom sadržaju U-235 ili U-233; uranijum koji sadrži smješu izotopa koja se javlja u prirodi, a koncentracija mu je veća od one koja se javlja u rudama ili ostacima pri preradi, kao i smješa navedenih materijala;
22) odlaganje radioaktivnog otpada je aktivnost na trajnom smještanju radioaktivnog otpada;
23) osiguranje kvaliteta su sve planirane sistemske mjere potrebne za postizanje odgovarajućeg stepena pouzdanosti i ispunjavanja standarda sigurnosti koji su propisani odgovarajućim regulativama;
24) otvoreni izvor jonizujućeg zračenja je izvor jonizujućeg zračenja koji nije zatvoreni izvor jonizujućeg zračenja, a može biti u čvrstom, tečnom ili gasovitom stanju;
25) profesionalno izložena lica su lica koja rade sa izvorima jonizujućeg zračenja ili se u procesu rada nalaze u poljima jonizujućeg zračenja;
26) prirodni radionuklidi su radionuklidi koji se javljaju u prirodi u značajnim količinama, odnosno koji nijesu nastali čovjekovim djelovanjem (uranijum-235, uranijum-238, torijum-232, kalijum-40 i njihovi produkti raspada);
27) prirodni radioaktivni materijal je radioaktivni materijal čiji sadržaj radionuklida ne odstupa značajno od prirodnih radionuklida, kao i materijali čija se specifična aktivnost njegovih prirodnih radionuklida u toku tehnoloških postupaka promijenila;
28) promet podrazumijeva nabavku, prodaju, uvoz, izvoz i tranzit izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnih materijala;
29) radijaciona djelatnost je svaka ljudska aktivnost (radnja) sa izvorima jonizujućeg zračenja koja može dovesti do povećanja nivoa izlaganja jonizujućeg zračenja ili uvećati broj ljudi koji su izloženi jonizujućem zračenju;
30) radijacioni rizik je vjerovatnoća izazivanja štetnog efekta po zdravlje lica ili grupe i životnu sredinu zbog izlaganja jonizujućem zračenju;
31) radijaciona sigurnost predstavlja skup operativnih uslova, tehničkih i organizacionih mjera koje se preduzimaju radi prevencije od radijacionog udesa ili smanjenja posljedica udesa, tj. zaštitu profesionalno izloženih lica, stanovništva i životne sredine od radijacionog rizika;
32) radijacioni udes je bilo koji nenamjeran ili neočekivani događaj, uključujući ljudsku grešku, kvar opreme ili neku drugu nepravilnost čije moguće posljedice nijesu zanemarljive sa aspekta zaštite od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti;
33) radijacioni udes koji može proizvesti vanredno stanje je nesvakidašnja situacija koja zahtijeva brzu reakciju sa primarnim ciljem ublažavanja rizika ili negativne posljedice za ljudsko zdravlje i sigurnost, kvalitet života, imovinu ili životnu sredinu;
34) radioaktivni materijal je materijal koji sadrži jedan ili više radionuklida čija je ukupna i specifična aktivnost veća od propisanih granica;
35) radioaktivni otpad je radioaktivni materijal koji se ne planira za dalju upotrebu;
36) sigurnost obuhvata mjere koje