Na osnovu člana 6. Zakona o statistici ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj 85/03), Republički zavod za statistiku utvrđuje
STANDARDNU KLASIFIKACIJU ZANIMANjA (SKZ)
(Objavljena u "Sl. glasniku RS", br. 12 od 11. februara 2005)
Standardna klasifikacija zanimanja (SKZ) izrađena je prema načelima i sistemu Međunarodne standardne klasifikacije zanimanja (International Standard Classification of Ocupations-ISCO88), odnosno njene evropske verzije.
Standardna klasifikacija zanimanja je obavezan standard, koji se upotrebljava pri evidentiranju, zbrajanju, objavljivanju, analiziranju i publikovanju podataka, značajnih za praćenje stanja i kretanja u području zanimanja u Republici Srpskoj.
SKZ se upotrebljava za razvrstavanje poslova u zanimanja u statističkim istraživanjima, čime se obezbjeđuju konzistentni podaci za statističko, analitičko i naučno praćenje strukture zanimanja aktivnog stanovništva kao i onih koji traže posao.
Okvir za dizajniranje i izradu SKZ baziran je na dva glavna koncepta:
1) koncept vrste rada koji se obavlja (posao),
2) koncept kvalifikacije.
Posao je definisan kao skup zadataka koje izvršava jedno lice. Skup poslova čije glavne zadatke karakteriše visok stepen sličnosti, čini jedno zanimanje. Lica se razvrstavaju prema zanimanju, zavisno od posla koji je lice obavljalo, obavlja ili će obavljati.
Kvalifikacija je definisana kao sposobnost da se obave zadaci u okviru jednog zadatog posla i ima, za potrebe SKZ, sljedeće dimenzije:
a) nivo (stepen) kvalifikacije je odnos koji zavisi od kompleksnosti i ranga uključenih zadataka, i
b) specijalnost (vrsta) kvalifikacije koju definiše oblast potrebnog znanja, korišćeni alati i mašine. materijali na kojima se radi ili sa kojima se radi, kao i vrste proizvedene robe i usluga.
Na osnovu takvog koncepta kvalifikacije, SKZ razlikuje grupe zanimanja koje se svrstavaju u više klasifikacione nivoe.
Kriteriji za razvrstavanje zanimanja najčešće su: vrsta posla, predmet rada, složenost zanimanja ili poslova i radnih zadataka: alati, mašine i uređaji koji se upotrebljavaju; tehnološki nivo poslova; struka i drugi.
Izradom standardne klasifikacije zanimanja na tim načelima, dobija se instrumentarij pomoću kojeg možemo, na primjer, upoređivati: plate, profesionalno osposobljavanje, zaposlenost, bolesti i smrtnost prema pojedinom zanimanju, ili nivou klasifikacije, sa zemljama koje svoje statističke podatke iskazuju prema normama međunarodne statistike rada.
Imajući u vidu međunarodni karakter klasifikacije, određena su četiri široka stepena složenosti, odnosno nivoa obrazovanja, nužna za obavljanje poslova i zadataka. Stepeni se stiču obrazovanjem, ali i priučavanjem za posao i iskustvom. Svi su oblici osposobljavanja za posao ravnopravni. Stepeni složenosti određeni su u skladu sa obrazovnim kategorijama i nivoima Međunarodne standardne klasifikacije obrazovanja (International Standard Classification of Educations-ISCED97).
Složenost zanimanja se određuje prema poslu i radnom zadatku koji zahtijeva najviši stepen obrazovanja.
Nivoi znanja koji, po pravilu, obezbjeđuju obavljanje poslova i zadataka većine zanimanja u pojedinim rodovima zanimanja
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Rodovi Stepen Programi obrazovanja
znanja
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.
Funkcioneri i članovi zakonodavnih tijela, funkcioneri
državnih tijela, direktori - nije određen nivo znanja
2. Stručnjaci i naučnici 4 univerzitetsko obrazovanje
3. Tehničari i druga stručna zanimanja 3 programi srednjeg i višeg obrazovanja
4. Kancelarijski i šalterski službenici 2 programi srednjeg obrazovanja
5. Uslužna i trgovačka zanimanja 2 programi srednjeg obrazovanja
6. Poljoprivredni, lovno - uzgojni, šumski i ribarski radnici 2 programi srednjeg obrazovanja
7. Zanimanja za neindustrijski način rada u proizvodnji 2 programi srednjeg obrazovanja
8. Rukovaoci mašinama, vozilima i sastavljači proizvoda 2 programi srednjeg obrazovanja
9. Jednostavna zanimanja 1 program osnovnog obrazovanja
0 Vojna zanimanja - nije određen nivo znanja
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nacrt i struktura
Standardna klasifikacija zanimanja, zasnovana naISCO- 88, a koja je prilagođena našim nacionalnim uslovima i statističkim standardima, podijeljena je u 10 rodova, 29 vrsta, 118 podvrsta, 406 grupa i obuhvata preko 3500 zanimanja.
Struktura standardne klasifikacije zanimanja
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Rod Broj Broj Broj Broj
vrsta podvrsta grupa zanimanja
-------------------------------------------------------------------------------------------------
1.
Funkcioneri i članovi zakonodavnih tijela, funkcioneri
državnih tijela, direktori 3 7 39 256
2. Stručnjaci i naučnici 4 20 66 1.085
3. Tehničari i druga stručna zanimanja 4 21 75 649
4. Kancelarijski i šalterski službenici 2 7 24 122
5. Uslužna i trgovačka zanimanja 2 9 24 120
6. Poljoprivredni, lovno - uzgojni, šumski i ribarski radnici 2 6 13 80
7. Zanimanja za neindustrijski način rada u proizvodnji 4 16 71 675
8. Rukovaoci mašinama, vozilima i sastavljači proizvoda 3 20 70 709
9. Jednostavna zanimanja 4 11 23 143
0 Vojna zanimanja 1 1 1 3
UKUPNO 29 118 406 3.842
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Od ukupno 10 rodova, osam je povezano sa četiri nivoa kvalifikacija zanimanja koji su definisani, saglasno nivoima obrazovanja, po Međunarodnoj standardnoj klasifikaciji obrazovanja.
Koncept obrazovnog nivoa nije primjenjen za rod 1. Zakonodavci, funkcioneri i rukovodioci - menadžeri i za rod 0. Vojna lica, jer zanimanja koja pripadaju ovim rodovima toliko variraju da ih je nemoguće povezati sa bilo kojim od četiri kvalifikaciona nivoa Klasifikacije zanimanja.
Dalja podjela rodova zanimanja u SKZ izvršena je na osnovu specijalnosti kvalifikacije koja je definisana potrebnim znanjem, prema vrsti korišćenog alata i mašina, kao i prema vrsti materijala na kojima se, ili sa kojima se radi, kao i vrstama proizvedenih dobara i izvršenih usluga.
Na drugom nivou agregiranja, definisano je 29 vrsta zanimanja što predstavlja novinu, s obzirom da su sve dosadašnje međunarodne klasifikacije zanimanja imale znatan numerički jaz u broju grupa na prvom i drugom nivou agregiranja. Na primjer, uISCO- 68 bilo je osam rodova na prvom nivou i 83 vrste na drugom, što je ukazivalo na debalans u broju grupa potrebnih za prezentovanje opšte strukture zanimanja, a izazivalo je i teškoće prilikom ukrštanja obilježja.
U strukturi SKZ najdetaljniji nivo su grupe kojih ima 406 i u najvećem broju slučajeva sadrže više od jednog zanimanja. U nacionalnim uslovima broj i opisi zanimanja, u velikoj mjeri, zavise od obima proizvodnje i nivoa privrednog razvoja, nivoa i tipa tehnologije, organizacije rada i istorijskih uslova. U ovoj verziji klasifikacije, nalazi se preko 3.000 pojedinačnih zanimanja.
SADRŽAJ RODOVA
U cilju lakšeg tumačenja SKZ, slijedi kratak opis rodova:
1. ZAKONODAVCI, FUNKCIONERI I RUKOVODIOCI - MENADžERI
Prvi rod obuhvata zanimanja čiji glavni poslovi zahtijevaju visoki stepen stručnog znanja i iskustva na području prirodnih, tehničkih, biotehničkih, društvenih i humanističkih nauka u biomedicini i zdravstvu te u umjetnosti. Oni određuju, kreiraju i vode politiku države, politiku udruženja i organizacija; oblikuju zakone, propise i pravila, obavljaju sudsku vlast na nivou države, obavljaju slične poslove u ime udruženja i organizacija te upravljaju preduzećima i ustanovama ili njihovim unutrašnjim organizacionim jedinicama.
2. STRUČNjACI
Drugi rod obuhvata zanimanja čija glavnina poslova i zadataka zahtijeva visoki stepen stručnog znanja na području čiji glavni poslovi i zadaci zahtijevaju visok stepen profesionalnog znanja i iskustva u oblasti prirodnih, tehničkih, biotehničkih, društvenih i humanističkih nauka u biomedicini i zdravstvu te u umjetnosti. Tu su obuhvaćena i zanimanja naučnika koji povećavaju količinu znanja, primjenjuju naučna ili umjetnička saznanja i teorije, obrazuju na sistematičan način ili rade na povezanosti tih triju aktivnosti. Najveći broj zanimanja ovog roda zahtijeva stručnost četvrtog kvalifikacionog nivoa.
3. STRUČNI SARADNICI I TEHNIČARI
Treći rod uključuje poslove i zadatke koji zahtijevaju znanja na jednom ili više područja tehničkih, prirodnih, biotehničkih, društvenih i humanističkih nauka, u biomedicini i zdravstvu. Glavni poslovi i zadaci su: obavljanje tehničkih i srodnih poslova povezanih s primjenom koncepcija i operativnih metoda iz navedenih područja; podučavanje djece na predškolskom i osnovnoškolskom stepenu, obavljanje različitih tehničkih usluga, finansijskih i administartivnih poslova, društveni rad, nastupanje na umjetničkim i sportskim priredbama, obavljanje nekih vjerskih poslova. Tu su zanimanja poslovođa i predradnika. Najveći broj zanimanja ovog roda zahtijeva stručnost trećeg kvalifikacionog nivoa.
4. SLUŽBENICI
Četvrti rod uključuje zanimanja koja uglavnom bilježe, organizuju, pohranjuju, računaju, pronalaze i daju informacije. Glavni poslovi i zadaci su: stenografija, daktilografija, upisivanje brojčanih podataka u računar