Na osnovu člana 72. stav 1. tačka 2. Zakona o planiranju i uređenju prostora i naselja ("Službeni glasnik SRS", br. 44/95 i 16/97),
Ministar građevina, donosi
PRAVILNIK
O USLOVIMA ZA PLANIRANjE I PROJEKTOVANjE OBJEKATA U VEZI SA NESMETANIM KRETANjEM DECE, STARIH, HENDIKEPIRANIH I INVALIDNIH LICA
(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 18/97)
I. UVODNE ODREDBE
Član 1.
Ovim pravilnikom razrađuju se urbanističko-tehnički uslovi (u daljem tekstu: uslovi) za planiranje prostora javnih saobraćajnih i pešačkih površina, prilaza do objekata i projektovanje objekata (stambenih, objekata za javno korišćenje i dr.), kao i posebnih uređaja u njima, kojima se obezbeđuje nesmetano kretanje dece, starih, hendikepiranih i invalidnih lica (u daljem tekstu: lica sa posebnim potrebama u prostoru).
Član 2.
Objekti za javno korišćenje, u smislu ovog pravilnika jesu: bolnice, domovi zdravlja, škole, domovi za stare, rehabilitacioni centri, sportski i rekreativni objekti, banke, pošte, poslovni objekti, saobraćajni terminali, objekti za potrebe državnih organa i organa teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i drugi objekti.
II. USLOVI ZA PLANIRANjE PROSTORA I PROJEKTOVANjE OBJEKATA ZA LICA SA POSEBNIM POTREBAMA U PROSTORU
Javne saobraćajne i pešačke površine
1. Trotoari i pešačke staze
Član 3.
Trotoari i pešačke staze, pešački prelazi, mesta za parkiranje i druge površine u okviru ulica, trgova, šetališta, parkova i igrališta po kojima se kreću lica sa posebnim potrebama u prostoru su međusobno povezani i prilagođeni za orijentaciju i sa nagibima koji ne mogu biti veći od 5% (1:20), a izuzetno 8,3% (1:12).
Najviši poprečni nagib uličnih trotoara i pešačkih staza upravno na pravac kretanja iznosi 2%.
Šetališta u okviru javnih zelenih i rekreativnih površina su dobro osvetljena, označena i sa obezbeđenim mestima za odmor sa klupama duž pravaca kretanja; klupe treba da imaju sedišta na visini od približno 45 cm i rukohvate na visini od približno 70 cm iznad nivoa šetne staze; pored klupa se obezbeđuje prostor površine 110140 cm za smeštaj invalidskih kolica.
Član 4.
Radi nesmetanog kretanja lica u invalidskim kolicima širina uličnih trotoara i pešačkih staza iznosi najmanje 180 cm, a izuzetno 120 cm, dok širina prolaza između nepokretnih prepreka iznosi najmanje 90 cm. Površina šetališta je čvrsta, ravna i otporna na klizanje. Na trgovima ili na drugim velikim pešačkim površinama, kontrastom boja i materijala obezbeđuje se uočljivost glavnih tokova i njihovih promena u pravcu.
Član 5.
U koridoru osnovnih pešačkih kretanja ne postavljaju se stubovi, reklamni panoi ili druge prepreke, a postojeće prepreke se vidno obeležavaju.
Delovi zgrada kao što su balkoni, erkeri, viseći reklamni panoi i sl., kao i donji delovi krošnji drveća, koji se nalaze neposredno uz pešačke koridore, uzdignuti su najmanje 250 cm u odnosu na površinu po kojoj se pešak kreće.
2. Pešački prelazi
Član 6.
Mesto pešačkog prelaza je označeno tako da se jasno razlikuje od podloge trotoara.
Pešački prelaz je postavljen pod pravim uglom prema trotoaru.
Pešačke prelaze opremljene svetlosnim signalima na kojima kolovoz prelazi veći broj slepih osoba ili osoba sa oštećenim vidom potrebno je opremiti i posebnom zvučnom signalizacijom, a na mestima gde kolovoz prelazi veći broj dece (obdanište, škola i sl.) pešačke prelaze je potrebno opremiti svetlosnom signalizacijom sa najavom i zvučnom signalizacijom.
Prolaz kroz pešačko ostrvo u sredini kolovoza izvodi se bez ivičnjaka, u nivou kolovoza i u širini pešačkog prelaza, a najmanje 180 cm i dužine najmanje 150 cm, odnosno u širini pešačkog ostrva.
Za savladavanje visinske razlike između trotoara i kolovoza mogu se koristiti zakošeni ivičnjaci, sa širinom zakošenog dela od najmanje 45 cm i maksimalnim nagibom zakošenog dela od 20% (1:5).
3. Mesta za parkiranje
Član 7.
Mesta za parkiranje vozila koja koriste lica sa posebnim potrebama u prostoru predviđaju se u blizini ulaza u stambene zgrade, objekata za javno korišćenje i drugih objekata i označavaju se znakom pristupačnosti. Najmanja širina mesta za parkiranje vozila sa posebnim potrebama u prostoru iznosi 350 cm.
Pod uslovima iz stava 1. ovog člana predviđa se:
1) za javne garaže, javna parkirališta, kao i parkirališta uz objekte za javno korišćenje i veće stambene zgrade, najmanje 5% mesta od ukupnog broja mesta za parkiranje;
2) na parkiralištima sa manje od 20 mesta koja se nalaze uz ambulantu, apoteku, prodavnicu prehrambenih proizvoda, poštu, restoran i dečji vrtić, najmanje jedno mesto za parkiranje;
3) na parkiralištima uz benzinske pumpe, restorane i motele pored magistralnih i regionalnih puteva 5% mesta od ukupnog broja mesta za parkiranje, ali ne manje od jednog mesta za parkiranje;
4) na parkiralištima uz domove zdravlja, bolnice, domove starih i druge veće zdravstvene i socijalne ustanove, kao i druge objekte koji pretežno služe licima sa posebnim potrebama u prostoru, najmanje 10% mesta od ukupnog broja mesta za parkiranje.
4. Stajališta javnog prevoza
Član 8.
Na stajalištima javnog prevoza, predviđa se plato (peron) za pešake širine najmanje 200 cm, a na stajalištima u blizini školskih objekata, kao i na stajalištima podzemne i prigradske železnice, plato za pešake širine najmanje 300 cm.
Visina platoa (perona) odgovara visini prvog ulaznog stepenika vozila javnog prevoza ili poda vagona, a kada se koriste vozila sa visokim prvim stepenikom, na visini koja je do 18 cm niža od prvog stepenika vozila.
Prilazi do objekta
Član 9.
Prilaz do objekta predviđa se na delu objekta čiji je prizemni deo u nivou terena ili je manje uzdignut u odnosu na teren.
Savladavanje visinske razlike između pešačke površine i prilaza do objekta vrši se:
1) rampama za pešake i invalidskim kolicima, za visinsku razliku do 76 cm;
2) spoljnim stepenicama, stepeništem i podiznim platformama, za visinsku razliku veću od 76 cm.
1. Rampe za pešake i invalidska kolica
Član 10.
Savladavanje visinskih razlika do 76 cm između dve pešačke površine i na prilazu do objekta vrši se primenom rampi tako da:
1) nagib rampe nije veći od 1:20, a izuzetno može iznositi 1:12 za kratka rastojanja; najveća dozvoljena ukupna dužina rampe u posebnom slučaju iznosi 15 m; rampe duže od 6 m, a najviše do 9 m u slučaju da su manjeg nagiba, razdvajaju se odmorištima najmanje dužine 150 cm (izuzetno 140 cm);
2) najmanja čista širina rampe za jednosmeran prolaz iznosi 90 cm;
3) su rampe zaštićene sa spoljnih strana ivičnjacima visine 5 cm, širine 5-10 cm i opremljene sa obe strane dvovisinskim rukohvatima podesnog oblika za prihvatanje na visini od 70 cm, odnosno 90 cm; rukohvati treba da budu neprekidni i da se protežu najmanje 30 cm ispred početka i iza završetka rampe; rukohvat treba da bude dobro pričvršćen za zid (nosač), a završeci rukohvata da budu okrenuti prema zidu, odnosno prema nosaču; boja šipke treba da bude u kontrastu sa bojom pozadine;
4) je površina rampe čvrsta, ravna i otporna na klizanje; ako su rampe predviđene za učestalo korišćenje od strane lica sa oštećenim vidom, površine rampi mogu biti u bojama koje su u kontrastu sa podlogom;
5) se za savladavanje većih visinskih razlika mogu u posebnim slučajevima iz tačke 1. ovog člana primeniti dvokrake rampe sa odmorištem između suprotnih krakova, obezbeđene ogradom, rukohvatima ili zidovima.
2. Stepenice i stepeništa
Član 11.
Stepenice i stepeništa prilagođavaju se korišćenju lica sa posebnim potrebama u prostoru tako da:
1) najmanja širina stepenišnog kraka bude 120 cm;
2) je najmanja širina gazišta 30 cm, a najveća dozvoljena visina stepenika 15 cm;
3) čela stepenika u odnosu na površinu gazišta budu blago zakošena, bez izbočina i zatvorena;
4) je površina čela stepenika u kontrasnoj boji u odnosu na boju gazišta;
5) između odmorišta i stepenika na dnu i vrhu stepeništa postoji kontrast u bojama;
6) pristup stepeništu, zaštitne ograde sa rukohvatima i površinska obrada gazišta ispunjavaju uslove predviđene za rampe iz člana 10. ovog pravilnika;
7) površina poda na udaljenosti od najmanje 50 cm od početka silaznog kraka stepeništa ima različitu taktilnu i vizuelnu obradu u odnosu na obradu podesta;
8) stepenik u dnu stepenišnog kraka bude uvučen u odnosu na površinu kojom se kreću pešaci ispred spomenutog kraka.
3. Podizne platforme
Član 12.
Savladavanje visinskih razlika do visine od 90 cm, u slučaju kada ne postoji mogućnost savlađivanja ove razlike rampama, stepenicama i stepeništem vrši se podiznim platformama.
Podizna platforma predviđa se kao plato veličine najmanje 110140 cm sa pogonskim mehanizmom, ograđena zaštitnom ogradom, presvučena i opremljena materijalom koji ne klizi i opremljena prekidačima za poziv i sigurnosnim uređajem.
Stambene zgrade i objekti za javno korišćenje 1. Kretanje u zgradama
Član 13.
Ulaz u zgradu prilagođava se korišćenju lica sa posebnim potrebama u prostoru, tako da:
1) ispred ulaznih vrata bude ravan pešački plato dimenzija najmanje 150dž150 cm;
2) je svetla širina ulaznih vrata najmanje 90 cm, a kod objekata u kojima je učestalo kretanje invalidnih lica, najmanje 183 cm; najmanja dubina vetrobranskog prostora, ako se ovakav prostor predviđa za slučaj da se spoljna i unutrašnja vrata otvaraju u istom smeru iznosi 210 cm, a za slučaj da se i jedna i druga vrata otvaraju prema prostoru vetrobrana iznosi najmanje 300 cm;
3) se vetrobranski prostor produžava prema unutrašnjem delu zgrade za najmanje 91 cm od ravni unutrašnjih vrata;
4) se omogućava automatsko otvaranje vrata pomoću "kontakt" tepiha postavljenog s obe strane vrata u dužini od po 152 cm, ako je predviđen takav način otvaranja vrata;
5) je pod vetrobrana u nivou ulaznog hola, odnosno stepenišnog prostora zgrada, a ukoliko se visinske razlike podova ne mogu izbeći, one se savladavaju pomoću ravnog podesta u nivou poda vetrobrana koji je dugačak najmanje 150 cm i rampe, odnosno stepenica, podloga mora biti otporna prema klizanju, a otirači su od čvrstog materijala, postavljeni tako da njihova površina bude u nivou poda;
6) su sve staklene pregrade od nelomljivog stakla i obezbeđene fizičkom zaprekom na visini od 90 cm i označene bojom na visini od 140 do 160 cm;
7) ulaz u zgradu bude natkriven uvlačenjem u objekat ili pomoću nadstrešnice, i dovoljno uočljiv za osobe oštećenog vida.
Ako zgrada ima više spoljnih ulaza, uslove iz stava 1. ovog člana mora ispunjavati najmanje jedan ulaz, koji se označava znakom pristupačnosti licima sa posebnim potrebama u prostoru.
Član 14.
Za nesmetano kretanje lica sa posebnim potrebama u prostoru projektuju se pešački prilazi i hodnici koji imaju širinu od najmanje 180 cm (izuzetno 195 cm) za dvosmerno kretanje, a najmanje 90 cm za jednosmerno kretanje u prolazima na kraćim rastojanjima.
Ako objekat ima više hodnika ili prolaza do iste tačke, uslove iz stava 1. ovog člana mora ispunjavati najmanje jedan od njih, koji se označava znakom pristupačnosti licima sa posebnim potrebama u prostoru.
Član 15.
Savladavanje etažnih visinskih razlika vrši se unutrašnjim stepenicama i stepeništima, rampama i liftovima.
Unutrašnje stepenice i stepeništa ispunjavaju uslove iz člana 11. ovog pravilnika.
Za savladavanje etažnih visinskih razlika koriste se prvenstveno dvokrake i višekrake stepenice, iste dubine i visine kroz sve etaže u zgradi.
Član 16.
Za povezivanje dve ravne komunikacijske površine sa visinskom razlikom do 76 cm, pored stepenica mogu se projektovati rampe koje ispunjavaju uslove iz člana 10. ovog pravilnika.
Član 17.
Savladavanje etažnih visinskih razlika u stambenim zgradama i objektima za javno korišćenje, vrši se putem liftova, tako da:
1) prilaz liftu na nivou ulaza u zgradu ima slobodan prostor dimenzija najmanje 150dž200 cm pri čemu je podna površina na udaljenosti od najmanje 50 cm od vrata lifta različite taktilne i vizuelne obrade u odnosu na okolnu podnu površinu;
2) su unutrašnje dimenzije kabine lifta najmanje 110dž140 cm;
3) vrata kabine lifta, koja su smičuća ili se otvaraju prema spoljnoj strani, imaju širinu čistog otvora najmanje 80 cm i obojena su kontrasnom bojom u odnosu na boju okolnog zida;
4) preklopno sedište u kabini bude postavljeno na visini od 50 cm i opremljeno sa dve strane, rukohvatom na visini od 90 cm;
5) komande (dugmad) budu postavljene na visini od 90 do 120 cm od poda, a unutar kabine na udaljenosti 40 cm od ugla kabine; sve komande su izvedene sa reljefnim oznakama i kontrasnim bojama u odnosu na podlogu, s tim što je komanda nivoa ulaza u zgradu različita po dodiru i boji od ostalih komandi na kontrolnoj tabli;
6) lift ima zvučnu i vizuelnu signalizaciju za označavanje sprata na koji lift stiže;
7) je podešeno dovoljno trajanje otvaranja vrata u punoj širini i mogućnost kontrole otvaranja vrata pomoću odgovarajućeg uređaja, ako je predviđeno automatsko otvaranje i zatvaranje vrata;
8) je pod kabine lifta otporan na klizanje i osvetljenje kabine omogućava zadovoljavajuću vidljivost bez refleksije.
U objektu, odnosno ulazu u objekat koji ima više liftova, najmanje jedan od njih treba da ispunjava uslove iz stava 1. ovog člana i označava se znakom pristupačnosti licima sa posebnim potrebama u prostoru.